Wykrywają najgroźniejsze choroby, ale ich pozycja spada

W tej pracy najlepiej być wzrokowcem. Przez wiele godzin trzeba wpatrywać się w okular mikroskopu, by to, czego nie widać gołym okiem, znaleźć w dużym powiększeniu. Odróżnić od tła, porównać z otoczeniem, czasem policzyć. Wszystkie fragmenty tkanek, które wycięto z organizmu – podczas badania jelit, żołądka, biopsji wątroby lub piersi – każde znamię usunięte ze skóry, powinny być dokładnie w ten sposób obejrzane. Czy to krwiak, torbiel, zapalenie, a może nowotwór? – Kiedyś wystarczyło proste rozpoznanie: rak. Teraz, aby móc skutecznie zacząć leczyć, musimy wiedzieć jaki – mówi prof. Jacek Jassem, kierownik Kliniki Onkologii i Radioterapii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Ukryty specjalista To nie chirurdzy czy onkolodzy stawiają tak precyzyjną diagnozę. Odpowiada za nią patomorfolog – specjalista, którego pacjent na ogół nigdy nie spotka, choć od niego w dużej mierze zależeć będą jego losy. Czy trzeba szybko wycinać cały narząd, bo zmiana jest złośliwa? Jaką terapię zastosować? Zadecyduje o tym lekarz prowadzący – ale na podstawie opisu, który otrzyma od patologa. – Nasza praca jest odpowiedzialna, choć niedoceniana – kwituje prof. Andrzej Marszałek, prezes Polskiego Towarzystwa Patologów. – Nie jest tak, że lekarz wrzuca do czarnej dziury w ścianie pobrany wycinek, a z drugiej strony niewidzialna ręka, jak z bankomatu, wydaje mu wynik. Po tej drugiej stronie na materiał czeka sztab ludzi, którzy mają przed sobą ogrom zadań. Muszą wyciętą tkankę najpierw przygotować do analizy, utrwalić, sporządzić z niej preparaty, które będzie można obejrzeć lub wykorzystać do badań innymi technikami. – Laboratoria są coraz bardziej zautomatyzowane, ale nic nie zastąpi wprawnego oka – podkreśla prof. Piotr Ziółkowski, kierownik Katedry Patomorfologii z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Nie zdajemy sobie sprawy, ile od tej spostrzegawczości zależy. Kiedy patolog przekazuje wycinek guza do pracowni genetycznej – by oznaczyć cechy, od których zależy rokowanie i wybór terapii – to on wskazuje genetykowi komórki nowotworowe, które będą podlegać dalszej analizie. Jeśli z powodu niedbalstwa informacja ta będzie nieprawdziwa, pacjent otrzyma złą diagnozę i niewłaściwe zalecenia, a lekarz, który go leczy, może nie trafić z wyborem najskuteczniejszej kuracji. – Dlatego w wielu krajach patomorfolodzy należą do piątki najlepiej opłacanych spośród wszystkich specjalności medycznych, bo tak docenia się rangę naszego zawodu – dodaje prof. Ziółkowski. W Polsce można mówić o zapaści: brakuje lekarzy chętnych do wyboru tej specjalizacji, nie ma dla nich miejsc pracy, rynek badań przejmują prywatne firmy, które nie zawsze dbają o przestrzeganie standardów. Degrengolada – można usłyszeć na wewnętrznych spotkaniach lekarzy, którzy pracują w tej dziedzinie od lat i coraz trudniej pogodzić im się z ignorancją. Czy jest pomysł, by przywrócić patologom status odpowiadający roli, jaką odgrywają we współczesnej medycynie? Czy w ogóle jest wola, by w ślad za zmianami, jakie od niedawna następują w genetyce klinicznej – także przez lata zaniedbywanej gałęzi diagnostyki – odrodziła się również patomorfologia? Krajowy konsultant prof. Radzisław Kordek ma nadzieję, że wyczekiwane od lat rozporządzenie ministra zdrowia, po raz pierwszy definiujące zakłady patomorfologii w systemie lecznictwa, pozwoli wreszcie ustalić jasne kompetencje i procedury. Bez tego trudno marzyć, by NFZ zaczął oddzielnie płacić szpitalom za konkretne badania wykonywane przez patomorfologów. Jeśli ich praca zacznie być wyceniana przez płatnika, który dziś w rozliczeniach kompletnie jej nie zauważa, dyrektorzy szpitali przestaną zamykać pracownie, jak to się dzieje obecnie. Bo teraz większość z nich woli zamawiać usługi w firmach prywatnych w ramach outsourcingu. To tańsze – nie trzeba płacić za etaty, sprzęt, odczynniki. Kierowca prywatnej firmy przyjedzie po wycinki, zabierze je tam, dokąd spływają też z innych szpitali, a że otrzymane wyniki bywają poniżej oczekiwanego standardu (bo zamiast dokładnego rozpoznania lekarz otrzymuje np. informację: być może rak), to już dyrektora zadowolonego z oszczędności nie interesuje. Prof. Marszałek dobrze pamięta jednego z takich szefów, który zapytał go wprost, czy da się obniżyć jakość wykonywanych badań, żeby było taniej. Według prof. Anny Nasierowskiej-Guttmejer, która należy do Krajowej Rady ds. Onkologii przy ministrze zdrowia, beneficjentami patomorfologii są te szpitale, gdzie potrafią liczyć wszystkie koszty obsługi chorych: – Z pozoru outsourcing jest tańszy od utrzymywania własnej pracowni. Ale gdy doliczymy cenę dodatkowych konsultacji i powtórnych analiz, które trzeba wykonywać w następstwie niestarannie wykonanych badań, to już się to wcale nie opłaca. Patolog na oddziale Istnieje kilka powodów, dla których warto, by placówka onkologiczna lub pełnoprofilowy szpital zatrudniały własnych patomorfologów. Choć można by sądzić, że w czasach telemedycyny to wcale niepotrzebne – lekarze mogą się przecież porozumiewać przez internet, nie ma potrzeby, by patolodzy wykonywali swoje analizy na miejscu, skoro i tak nie zaglądają na oddziały. – A właśnie powinni – uważa prof. Piotr Ziółkowski. W Wałbrzychu, gdzie pracuje, w tzw. Breast Unit, czyli zespole zajmującym się kompleksowym leczeniem nowotworów piersi, znalazło się miejsce także dla patologów. – Uczestniczymy we wspólnych odprawach z onkologami, mamy dostęp do wielu danych klinicznych. To pomaga postawić właściwą i szybką diagnozę. Okazuje się, że na obraz tkanki może wpływać mnóstwo czynników: przyjmowane leki, dieta, inne choroby, rodzaj przeprowadzonych wcześniej zabiegów. To wszystko można wyczytać z historii choroby, do której nie mają wglądu patomorfolodzy zatrudnieni w placówkach sieciowych poza szpitalami. Otrzymują sam wycinek, dane personalne chorego wraz z wiekiem, wstępne rozpoznanie. – Trudno się nieraz zorientować, czego powinni w materiale szukać – mówi prof. Ziółkowski. – Wcale się nie dziwię, że lekarze, którzy otrzymują z takiej pracowni zgrubny wynik, załamują ręce, gdyż nie wiedzą, co z nim dalej robić. Taki ping-pong odbija się niekorzystnie na chorym, bo zamiast zacząć go szybko leczyć, trzeba analizy powtarzać, kilkakrotnie zmieniać kurację. W idealnym świecie po przesłaniu wycinka do pracowni z reguły potrzeba 24 godzin na utrwalenie go w formalinie, by móc zacząć analizować pod mikroskopem. Gdy konieczne są dodatkowe badania, po dwóch, trzech dniach można spodziewać się wyników. W Polsce trwa to jednak dwa, trzy tygodnie, a nawet miesiąc. – Kadra wykwalifikowanych patomorfologów topnieje z roku na rok – wyznaje prof. Ziółkowski, według którego liczba 350 specjalistów powinna wzrosnąć trzykrotnie, by zaspokoić obecne potrzeby. A nie da się ukryć, że będą one jeszcze większe. Współczesna medycyna