Osoby czytające wydania polityki

Wiarygodność w czasach niepewności

Wypróbuj za 11,90 zł!

Subskrybuj
Nauka

Odkrycie w zakryciu

Aldebaran: gwiazda, która natchnęła Kopernika

Księżyc i Aldebaran Księżyc i Aldebaran Gary Hershorn / Getty Images
Aldebaran to najjaśniejsza gwiazda, jaką Księżyc może przesłonić na ziemskim niebie. Dojdzie do tego 28 kwietnia. A od obserwacji tego zjawiska w 1497 r. zaczął się kopernikański przewrót.
AN

Aldebaran to gwiazda pierwszej wielkości z konstelacji Byka. I właśnie jej zakrycie przez Księżyc jest pierwszą udokumentowaną obserwacją przeprowadzoną przez Mikołaja Kopernika. I szalenie ważną. 9 marca 1497 r. astronom śledził – w Bolonii jako student tamtejszego uniwersytetu – zniknięcie gwiazdy za tarczą Srebrnego Globu. Asystował wówczas profesorowi astronomii Domenico Marii Novarze. Średniowieczna nauka o niebie w praktyce sprowadzała się do obserwacji ruchów Słońca, Księżyca i planet na sferze niebieskiej, stąd badacze życia i dzieła Kopernika przyjmują, że bolońskie zakrycie Aldebarana przez Księżyc odegrało fundamentalną rolę w stworzeniu teorii heliocentrycznej.

W czasach przedkopernikańskich dla opisania ruchu ciał niebieskich Klaudiusz Ptolemeusz stworzył skomplikowany system kół i okręgów zwanych deferentami i epicyklami, który z upływem wieków stawał się coraz bardziej zawiły. W myśl tego systemu każda planeta (z Księżycem włącznie) obiegała Ziemię po dużym okręgu (deferencie), który dziś nazwalibyśmy orbitą okołoziemską. Dla zgodności wyników prowadzonych obserwacji z teorią Ptolemeusz był jednak zmuszony wprowadzić mniejsze koło (epicykl), po którym dane ciało krążyło wokół środka znajdującego się na linii deferentu.

Obrazowo mówiąc: mała orbita (epicykl) zataczała koło wokół dużej (deferent), z kolei zaś ta biegła wokół Ziemi. Wynikało stąd m.in., że Księżyc w czasie kwadry powinien znajdować się dwa razy bliżej Ziemi niż w czasie pełni (księżycowy epicykl miał mieć stosunkowo duże rozmiary). W ślad za tym musiało iść założenie, iż tarcza Srebrnego Globu w kwadrze jest wizualnie dwukrotnie większa. Tymczasem obserwacje wskazywały, że rozmiary kątowe ziemskiego satelity w poszczególnych fazach są podobne.

Polityka 17/18.2017 (3108) z dnia 25.04.2017; Nauka; s. 96
Oryginalny tytuł tekstu: "Odkrycie w zakryciu"
Reklama