Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Nauka

10 pożytków z nagród Nobla

Co praktycznego przyniosły nam odkrycia nagrodzone Noblami? Na przykład nawozy sztuczne, radioterapię i układy scalone.

Komitet Noblowski woli nagradzać przełomowe odkrycia. Bezpośrednio nagrodził zaledwie kilka praktycznych wynalazków. Wiele nagród przyznawano raczej za badania, które poszerzały ludzką wiedzę, niż za konkretne technologie. Jednak poszerzanie wiedzy też przynosi z czasem niezmiernie praktyczne wynalazki.

.Wikipedia.

1. Zacznijmy może chronologicznie, od nagrody dla Roberta Kocha, który został nagrodzony w 1905 r. za badania nad gruźlicą. Zaowocowało to niezwykle ważnym rozwojem mikrobiologii w medycynie, ale jednym z odkryć Kocha było opracowanie sterylizacji z wykorzystaniem pary wodnej (do tej pory w ten sposób sterylizuje się instrumenty chirurgiczne). Z ciekawostek można dodać, że Koch był w latach 1872–1880 lekarzem powiatowym w Wolsztynie, a w budynku, w którym mieszkał i pracował, znajduje się poświęcone mu muzeum.

..

2. Dwa lata później w dziedzinie fizyki nagrodzono Marię Curie-Skłodowską (która otrzymała też nagrodę w dziedzinie chemii w 1911 r.), a jej córka Irena Joliot-Curie także w dziedzinie fizyki w 1935 r. Badania obu nad promieniotwórczością przyniosło wiele praktycznych wynalazków i technologii. Na przykład promieniotwórczości zawdzięczamy radioterapię w medycynie. Skłodowska-Curie była jej pionierką, założyła w Warszawie Instytut Radowy, którego spadkobiercami są oddziały radio- i brachyterapii na całym świecie.

.Sławomir Kłak/Zakłady Azotowe Puławy.

3. W 1918 r. nagrodę w dziedzinie chemii odebrał niemiecki chemik Fritz Haber za wynalezienie przemysłowego procesu syntezy amoniaku z azotu i wodoru. Miało to dalekosiężne skutki dla przemysłu materiałów wybuchowych i nawozów sztucznych. Szacuje się, że od tego nagrodzonego Noblem procesu zależna jest mniej więcej połowa ludzkości – ściślej rzecz biorąc, zależy odeń połowa produkcji żywności na świecie. Jest więc to prawdopodobnie najważniejsze odkrycie, które nagrodził komitet noblowski.

.JPL/NASA.

4. Badania nad promieniotwórczością obu pań Curie były podwaliną rozwoju fizyki jądrowej. Nagrodę za odkrycie samopodtrzymującej się reakcji łańcuchowej zdobył Enrico Fermi w 1938 r., a Otto Hahn w 1944 r. za pracę nad rozszczepieniem jądra atomu. Takim reakcjom, o czym mało kto wie, zawdzięczamy nie tylko energetykę atomową, lecz także również podbój kosmosu. Ilość energii, którą można wykorzystać dzięki ogniwom słonecznym, spada wraz z kwadratem odległości, a większość kosmicznych sond wyposażona jest w radioizotopowe generatory elektryczne. Choćby po to, żeby nie zamarzły w temperaturach rzędu –270 stopni.

.Andreas Gücklhorn/Unsplash.

5. Albert Einstein zdobył nobla z fizyki w 1921 r. i choć w większości nominacji podkreślano sformułowanie teorii względności, według komitetu noblowskiego nie była ona wówczas wystarczająco potwierdzona doświadczalnie. Einstein otrzymał nagrodę Nobla za odkrycie efektu fotoelektrycznego. Tenże stał się solidnym przyczynkiem do powstania fizyki kwantowej, ale i wiele dekad później do rozwoju energetyki słonecznej, bez której trudno sobie wyobrazić walkę z globalnym ociepleniem.

.qimono/Pixabay.

6. Innym odkryciem, które ma wiele praktycznych zastosowań, jest rozszyfrowanie struktury DNA nagrodzone w 1962 r. (Watson i Crick pracę na ten temat opublikowali dziewięć lat wcześniej, pomijając wkład Rosalind Franklin, której nagroda niewątpliwie też się należała). Jej rozpracowanie pomogło w rozwoju genetyki, bez której nie byłoby na przykład wielu współczesnych testów diagnostycznych, ale także rozwoju biochemii, farmacji, a nawet rolnictwa. Tegoroczny laur w dziedzinie chemii przyznano na przykład za techniki manipulacji genami, które pozwalają tworzyć leki, enzymy i przeciwciała o wiele szybciej niż zrobiłaby to ewolucja. Tego odkrycia nie byłoby bez Franklin, Watsona i Cricka.

.justin chan/Flickr CC by 2.0.

7. Norman Borlaug otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1970 r. za wyhodowanie odpornej na choroby i przynoszącej obfite plony odmiany pszenicy (tzw. odmiany półkarłowej). Jego odkrycie zapoczątkowało tzw. zieloną rewolucję w krajach Trzeciego Świata. Szacuje się, że prace Borlauga bezpośrednio przyczyniły się do ocalenia ponad miliarda ludzi przed śmiercią głodową. Jest więc to prawdopodobnie trzecia najważniejsza nagroda w historii ludzkości zaraz po nagrodzie dla Fritza Habera i odkryciu leków nagrodzonych w 2015 r. (o czym dalej).

.Wikipedia.

8. Bardzo praktycznymi wynalazkami nagrodzonymi Noblem były niewątpliwie tranzystor i układ scalony, bez których trudno wyobrazić sobie elektronikę i komputeryzację – ale i telekomunikację czy telewizyjną i radiową rozrywkę. Wynalazcy tranzystora John Bardeen, Walter Brattain i William Shockley otrzymali nagrodę w dziedzinie fizyki w 1956 r. Wynalazcę układu scalonego Jacka Kilby’ego nagrodzono dopiero w 2000 roku.

.Ecole polytechnique/Flickr CC by 2.0.

9. Kolejnym niezmiernie praktycznym wynalazkiem nagrodzonym w dziedzinie fizyki w 2014 r. były niebieskie diody (nagrodę otrzymali Shuji Nakamura, Hiroshi Amano i Isamu Akasaki). Cóż jest niezwykłego akurat w niebieskiej diodzie? Sęk w tym, że dopiero odkrycie niebieskiej pozwoliło na oświetlanie diodami na biało. Dziś większość oświetlenia diodowego opiera się na niebieskich diodach i materiałach, które zamieniają światło niebieskie na fale o większych długościach, czyli pozostałą część widma. Czy ma to praktyczne znaczenie? Jak najbardziej. Choćby takie, że oświetlenie diodowe zużywa około dwudziestokrotnie mniej mocy od żarowego.

.Annie Spratt/Unsplash.

10. W 2015 r. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny przyznano Tu Youyou, która dostała pół nagrody, oraz Williamowi C. Campbellowi i Satoshiemu Omurze, którzy podzielili się drugą połową. Chinka odkryła artemizynę, lek na malarię, Amerykanin i Japończyk zaś iwermektynę stosowaną w leczeniu chorób pasożytniczych. Obydwa leki od czasu ich wynalezienia uratowały 3 miliardy ludzi. To najprawdopodobniej najbardziej praktyczny i zarazem najdonioślejszy Nobel w historii ludzkości.

Więcej na ten temat
Reklama

Czytaj także

null
Ja My Oni

Jak dotować dorosłe dzieci? Pięć przykazań

Pięć przykazań dla rodziców, którzy chcą i mogą wesprzeć dorosłe dzieci (i dla dzieci, które wsparcie przyjmują).

Anna Dąbrowska
03.02.2015
Reklama