Łukasz Sakowski, autor popularnonaukowego bloga „To tylko teoria”, swój plebiscyt organizuje już po raz czwarty. Eksponowanie i obnażanie bzdur, mitów i często nieprawdopodobnie szkodliwych przekonań celebrytów, polityków, a nawet dziennikarzy to jego swoista misja.
W corocznych zestawieniach nie brakuje śmieszno-strasznych wypowiedzi o tym, że „naukowcy udowodnili doświadczalnie, że znak krzyża zabija zarazki i zmienia właściwości optyczne wody” („Fronda”), „osoby o poglądach lewicowych częściej mają problem z zajściem w ciążę” (Bogdan Chazan), zaś „stosowanie prezerwatywy i stosunek przerywany powodują raka piersi, a kobieta pozbawiona dobroczynnego wpływu nasienia choruje” (Urszula Dudziak, ekspertka MEN). – Co roku powtarzają się wypowiedzi powielające fałszywe informacje na temat szczepionek, GMO czy homoseksualizmu. W tym roku po raz pierwszy pojawił się temat otyłości: Dziewuchy Dziewuchom próbowały przekonywać, że otyłość nie jest szkodliwa dla zdrowia, nie zabija ani nie powoduje innych chorób, co jest ewidentnie nieprawdą. Chyba właśnie ta nominacja jest w tym roku moją faworytką – opowiada Sakowski.
Nominacje dostają wypowiedzi osób medialnych, często uznawanych za autorytety, wypowiadających się do szerokiego grona odbiorców. Nie brakuje wśród nich znanych polityków: Pawła Kukiza, Janusza Korwin-Mikkego, Jana Szyszki czy Władysława Kosiniaka-Kamysza, dziennikarzy i celebrytów. O propagatorach altmedu i proepidemikach, takich jak Jerzy Zięba, Justyna Socha czy Wojciech Cejrowski, nie wspominając. Kto w tym roku i jaką wypowiedzią zakwalifikował się do niechlubnego finału?
Wojciech Cejrowski i zabójcze szczepionki
„Szczepionki wiadomo, że zabijają. W znaczącym procencie zawierają trucizny” – wygłosił w jednym ze swoich nagrań były mąż Beaty Pawlikowskiej, już wcześniej nominowany do Bzdury Roku. W tym samym nagraniu słyszymy, jak Cejrowski narzeka, że dzieci „niczego się w szkołach nie uczą”.
Cejrowski, wiadomo, myli się. I to nie po raz pierwszy, bo do nieszczepienia dzieci przy użyciu pseudonaukowych teorii i „badań” nawołuje od dawna. Jak szkodliwa to działalność, mogą się przekonać rodzice, których dzieci na choroby zakaźne zapadają – choćby na coraz popularniejszą również w naszym kraju odrę. „Wbrew opinii przedstawicieli ruchów antyszczepionkowych nie musi być to wcale choroba łagodna – pisze o odrze Paweł Walewski. – Okazało się bowiem, że jej przechorowanie poza wysypką, gorączką i dolegliwościami przypominającymi anginę nie podnosi tylko ryzyka takich następstw jak zapalenie mięśnia sercowego, płuc lub mózgu, lecz przede wszystkim upośledza tzw. pamięć układu immunologicznego – i to aż na trzy lata, choć wcześniej wydawało się, że tylko na trzy miesiące”.
Działalność antyszczepionkowców – zwanych coraz częściej proepidemikami – martwi, ale są i przebłyski nadziei. W październiku Okręgowy Sąd Lekarski w Łodzi ukarał zawieszeniem prawa wykonywania zawodu na jeden rok dr. Huberta Czerniaka, lekarza z Opoczna i guru polskich antyszczepionkowców, za krytykę szczepień dzieci w pierwszym roku życia.
Warto odnotować, że w tym roku duńscy naukowcy ze Statens Serum Institut opublikowali wyniki kolejnego dużego badania obalającego – od początku wątpliwą, a tak lubianą przez proepidemików – tezę Andrew Wakefielda o związku szczepionki MMR (przeciwko odrze, śwince i różyczce) z autyzmem.
Anna Puślecka i rakotwórcza kranówka
Była dziennikarka TVN Anna Puślecka choruje na raka piersi, a o swojej walce z chorobą opowiada na łamach kolorowych czasopism i w mediach społecznościowych. Na Instagramie opublikowała m.in. listę czynników wywołujących raka, na której oprócz tabletek antykoncepcyjnych, przetworzonej żywności, hormonalnej terapii zastępczej i in vitro wymienia... picie wody z kranu. „Kranówka w Polsce i UE podlega bardzo rygorystycznej kontroli jakości i bezpieczeństwa i nie ma działania rakotwórczego. Ewentualne zanieczyszczenia cieków związkami wpływającymi na receptory estrogenowe i mogącymi zwiększać ryzyko raka piersi muszą zostać udowodnione i tak czy inaczej nie są regułą” – tłumaczy Sakowski.
Ewa Kopacz i rzucanie kamieniami w dinozaury
Wśród nominowanych wypowiedzi nie mogło zabraknąć słów Ewy Kopacz o ludziach rzucających kamieniami w dinozaury. Byłej premier chodziło – jak zasugerowała to przytomnie przeprowadzająca wywiad Agnieszka Burzyńska i jak potwierdziła później na Twitterze sama Kopacz – o mamuty. Nieszczególnie szkodliwa pomyłka wzbudziła ogólną wesołość narodu. Należy mieć nadzieję, że zainspirowała także powszechną powtórkę materiału z paleontologii i nauk pokrewnych, dzięki której każdy polityk w telewizyjnym studiu będzie odtąd wiedział, że dinozaury wyginęły z górą 60 mln lat temu, na długo przed pojawieniem się pierwszych Homo sapiens i ich przodków. A co je wykończyło, skoro nie rzucane przez człowieka kamienie? Podpowiadamy.
Dziewuchy Dziewuchom i zdrowa otyłość
Walczące ze społeczną presją na odchudzanie działaczki Dziewuchy Dziewuchom opublikowały serię postów, z których wynika wprost, że otyłość nie jest ani sama w sobie chorobą, ani źródłem chorób, ani też – w rezultacie – jedną z najczęstszych przyczyn przedwczesnej śmierci. Nawet najlepsze intencje kampanii – walka ze społecznym wykluczaniem osób z nadwagą i otyłych – nie usprawiedliwiają takich przekłamań. W dobie galopującej epidemii otyłości, kiedy liczba otyłych dorosłych w ostatnich 40 latach wzrosła niemal siedmiokrotnie (ze 100 mln w 1975 r. do 671 mln w 2016), a wśród dzieci postępuje jeszcze szybciej (w 1975 r. żyło na świecie 5 mln otyłych dziewcząt i ok. 6 mln otyłych chłopców, natomiast w 2016 było ich odpowiednio 50 i 74 mln), przekaz afirmujący otyłość jest niezwykle szkodliwy. „Eksperci nie mają złudzeń, że wobec takich danych epidemiologicznych katastrofa w postaci narastającej częstości chorób przewlekłych, z cukrzycą na czele i kilkoma typami nowotworów, nadciąga nieodwołalnie” – ostrzega Paweł Walewski. Pamiętając o powyższych faktach i liczbach, warto mieć świadomość psychologicznego podłoża otyłości. „Otyłe osoby coraz głośniej mówią, że powtarzanie im, że są grube, nie pomaga wyjść z problemu. Doskonale wiedzą, że są otyłe, zawstydzanie ich, przypominanie, wytykanie niczego nie zmieni”.
Rafał A. Ziemkiewicz i karpie bez systemu nerwowego
Prawicowy publicysta Rafał A. Ziemkiewicz uważa, że „karpie nie mają systemu nerwowego” (w domyśle więc nie duszą się i nie cierpią). Ta okołoświąteczna wypowiedź wymierzona jest w środowiska walczące ze znęcaniem się nad zwierzętami i w sposób oczywisty stoi w sprzeczności z nauką. Karpie i inne ryby posiadają system nerwowy, a nawet jeśli jest on mniej rozwinięty niż system nerwowy ssaków, eksperymentalnie potwierdzono, że ryby doskonałokostne – m.in. karpie właśnie – są zdolne do odczuwania bólu. Więcej o tym – i o tym, jak w imię pseudotradycji zadajemy im cierpienie – piszą na naszych łamach np. Agnieszka Sowa, Ewa Siedlecka i Piotr Rzymski.
Jessica Mercedes i kryształowa moc
Blogerka, influencerka Jessica Mercedes przekonywała w jednej ze swoich Instastory, że picie wody, w której moczony był „kryształ górski”, to skuteczny środek na wzmocnienie pamięci, ułatwienie koncentracji i poprawę nastroju. Trudno o komentarz.
Ewa Rembiałkowska i szkodliwe GMO
Ewę Rembiałkowskę, prof. SGGW, Sakowski określa mianem ekocelebrytki – ze względu na jej udział w kampaniach informacyjno-marketingowych dla sieci sklepów sprzedających ekożywność. Ewa Rembiałkowska w swoich wypowiedziach na temat rzekomej szkodliwości paszy GMO niejednokrotnie powoływała się na Gilles-Éric Séraliniego, którego badanie zostało zmanipulowane i wycofane z publikacji z czasopisma naukowego – sygnalizuje Sakowski. O antynaukowych dokonaniach zespołu prof. Seraliniego można przeczytać TU, TU i TU. A po rzetelną wiedzę nt. GMO warto zajrzeć do licznych artykułów Marcin Rotkiewicza.
Konrad Berkowicz i orientacja seksualna
Konrad Berkowicz z Konfederacji nominację do Biologicznej Bzdury Roku otrzymał za stwierdzenie, że nie ma czegoś takiego jak orientacja seksualna, a pojęcie to wymyślono, by zaburzenie, jakim jest według konfederata homoseksualizm, traktować na równi z heteroseksualizmem. Cóż. W maju 1990 r. Światowa Organizacja Zdrowia wykreśliła homoseksualizm z listy dewiacji i zaburzeń seksualnych. Przez żadne środowisko naukowe nie jest on uznawany za chorobę, a – obok heteroseksualizmu i biseksualizmu – za jedną z orientacji seksualnych właśnie. Skąd dokładnie wywodzi się taka, a nie inna orientacja seksualna u konkretnego człowieka – jak dotąd nie udało się naukowcom rozstrzygnąć. Kwestia źródeł homoseksualności jest dużo bardziej skomplikowana i nie da się jej sprowadzić do oklepanego już sporu: geny czy środowisko. To wiadomo na pewno.
Jarosław Sachajko i nienaturalne dodatki „E” do żywności
Poseł PSL-Kukiz ’15 Jarosław Sachajko nominację otrzymał za stwierdzenie, że „wszystkie składniki typu E nie mają nic wspólnego z naturą”. Zdanie nie tylko gramatycznie niepoprawne, powiela także popularne przekonanie, że dodatki do żywności oznaczane literą „E” są w każdym wypadku sztuczne i niezdrowe. A nie są. Sachajko najwyraźniej zapomina o witaminach czy korzystnych dla nas barwnikach, takich jak likopen czy antocyjany. „Pamiętać też należy, że to, czy [związki] są pochodzenia naturalnego, czy syntetycznego, nie definiuje ich działania na organizm. Istotna jest budowa chemiczna, forma, sposób i okoliczności (np. pora dnia) spożycia” – podkreśla Sakowski.
Natalia Siwiec i nieszkodliwe UV
Natalia Siwiec to fotomodelka, aktorka, celebrytka. Popularność zyskała po zdobyciu tytułu „Miss Euro 2012”. Jej oficjalny profil na Instagramie śledzi ponad 1,1 mln osób. To właśnie tam Siwiec podzieliła się informacją, że nie ma naukowych dowodów na to, że promieniowanie UV zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia raka skóry ani na szkodliwe działanie opalania w ogóle.
Tymczasem o szkodliwych skutkach ekspozycji na promienie ultrafioletowe wiemy już od dziesiątków lat. Zaliczamy do nich nie tylko poparzenia słoneczne, fotodermatozy, starzenie skóry, pigmentację, ale przede wszystkim zmiany przednowotworowe i nowotwory. Jest kilka typów nowotworów skóry, ale jednym z najpoważniejszych skutków ekspozycji na promienie nadfioletu jest rozwój czerniaka złośliwego. To „rak, którego liczba zachorowań podwaja się w Polsce co 10 lat, a według Krajowego Rejestru Nowotworów współczynnik zachorowalności w ciągu trzech dekad wzrósł trzykrotnie. Równie złowrogo brzmi informacja, że umieralność z powodu czerniaków skóry jest w Polsce aż o 20 proc. wyższa niż w innych krajach Unii Europejskiej” – relacjonuje na naszych łamach Paweł Walewski. W tym kontekście wypowiedź Siwiec – skierowana do ponad miliona zapatrzonych w nią followersów – poraża. Dobrą wiadomością jest to, że modelka wycofała się z niej.
***
Na Biologiczną Bzdurę Roku 2019 można głosować do 12 stycznia 2020 r. na blogu „To tylko teoria”. Autor zwycięskiej wypowiedzi symbolicznie otrzyma statuetkę Alternatywnej Zięby.