Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Rynek

Jacek Rostowski

Jacek Rostowski: kandydat z Bydgoszczy

Tadeusz Późniak / Polityka
Mimo że żadnego sportu nie uprawia, świetnie nauczył się grać w drużynie.

Marek Borowski, były minister finansów, pamięta, jak premier po raz pierwszy prezentował Jana Vincenta-Rostowskiego (vel Jacka Rostowskiego) parlamentarzystom. – Jako angielskiego bezpartyjnego ekonomistę – mówi. Szybko okazało się, że zamiast angielskiej flegmy, minister ma temperament, o który nikt go w Sejmie nie podejrzewał. Dziś już każdy wie, że jeśli Rostowski wejdzie na sejmową trybunę, na pewno przyłoży opozycji. Głównie zresztą PiS.

Został ministrem finansów nie będąc członkiem Platformy Obywatelskiej. Po dwóch latach poprosił przewodniczącego Donalda Tuska o przyjęcie do partii. Skończył się czas bezpartyjnych fachowców?

Trudny przeciwnik

Siadając na ministerialnym fotelu, Jacek Rostowski brał robotę, która zapowiadała się na względnie łatwą. Platforma nie szła do władzy, aby przeprowadzić wielkie reformy, ale by ludzie odetchnęli od PiS. Dla ministra finansów miało to oznaczać, że wydatki będzie raczej przystrzygał, niż drastycznie obcinał, a główny wysiłek skieruje na to, by przedłużyć okres koniunktury. Dzięki niej gospodarka miała powoli sama wyrastać z deficytu, a Rostowski mógłby spokojnie co drugi weekend spędzać z rodziną w domu w Londynie. Żona i dorosłe już dzieci cały czas mieszkają na Wyspach. Kryzys wywrócił te kalkulacje do góry nogami.

Gdybym wiedział, co mnie czeka, nie wiem, czy zgodziłbym się na objęcie ministerialnej teki – mówi dziś Rostowski. To kokieteria. Jeśli czegoś nie wiedział, to tego, jak bardzo polityka okaże się pasjonująca. Angielski dżentelmen, który miał być najsłabszym, bo bezpartyjnym, ogniwem rządu, okazał się dla liderów Prawa i Sprawiedliwości najtrudniejszym przeciwnikiem.

Najpierw próbował podbić nienagannymi manierami Aleksandrę Natalli-Świat, główną specjalistkę PiS od gospodarki – opowiada poseł SLD. Całował ją w rękę, czarująco uśmiechał, co oczywiście nie poprawiało pozycji posłanki w jej własnej partii. Widać było, jak sztywniała na widok ministra. Potem, gdy PiS zaatakował go frontalnie, po raz pierwszy wnosząc o wotum nieufności dla ministra finansów (czerwiec 2008 r.), Rostowski zdumiał nawet swoich kolegów z rządu. Na populistyczne żądanie, żeby z powodu drożyzny obniżył akcyzę na paliwa i do podobnego ruchu namówił pozostałe kraje Unii, odpowiedział równie populistycznym językiem. – Czy zyskać mają na tym takie firmy jak Gazprom i Jukos? Przy powtórnej próbie odwołania przez PiS (czerwiec 2009 r.) minister finansów publicznie ogłosił, że sukcesy rządu w walce z kryzysem to bankructwo ideologii PiS.

Miło nie było

Przyjmując propozycję Donalda Tuska, Rostowski znał go nieźle, ale towarzysko. Poznał ich ze sobą w latach 90. Jan Krzysztof Bielecki, który wtedy pracował w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju. To on, po latach, przekona Tuska do kandydatury Rostowskiego na ministra finansów. Zdarzało się, że razem z dwójką dzieci Rostowskiego wspólnie organizowali Tuskowi wieczór podczas jego pobytów w Londynie. Już wtedy Rostowski w polskich środowiskach biznesowych stawał się dość znany. Od 1989 r. był przecież doradcą Leszka Balcerowicza. Najpierw jako wicepremiera, potem prezesa NBP. – W niektórych sprawach byłem nawet bardziej radykalny od niego – wspomina dzisiaj Rostowski.

Było tak, gdy wspólnie z Andrzejem Bratkowskim, byłym wiceprezesem NBP, a dziś doradcą w Polkomtelu, domagali się jednostronnego przyjęcia przez Polskę euro, co ich ówczesny szef przyjął nader chłodno. – Mój radykalizm nie wynikał z tego, że to Balcerowicz brał na siebie polityczną odpowiedzialność, ale że czasy były inne. Wtedy każda decyzja zmieniała gospodarkę na lepsze, teraz łatwiej popełnić błąd.

Wie, że Leszek Balcerowicz ma mu dziś za złe brak impetu do radykalnych reform, publicznie jednak nie daje temu wyrazu. Nie musi. Dużo na ten temat mówią młodzi współpracownicy Balcerowicza z Forum Obywatelskiego Rozwoju. Minister finansów sprawę kwituje krótko: – Nie mam kompleksu Balcerowicza.

Donald Tusk jako szef okazał się o wiele mniej rozrywkowy niż wtedy, gdy wspólnie poznawali uroki Londynu. Pierwszy raz był nieprzyjemny, gdy Rostowski nie zareagował, gdy Zbigniew Ćwiąkalski, wtedy jeszcze jako minister sprawiedliwości, załatwił ze Zbigniewem Chlebowskim, jako szefem komisji finansów publicznych, że z budżetu ZUS, podległego Jolancie Fedak z PSL, przesuniętych zostanie 20 mln zł do resortu sprawiedliwości. Interesów budżetu to nie naruszało, więc minister finansów udawał, że tej zmiany nie widzi. – Podczas posiedzenia Rady Ministrów premier stwierdził, że trzech facetów obrabowało kobietę – wspomina jeden z ministrów. I, zwracając się już bezpośrednio do ministra finansów: A ty, dlaczego na to pozwoliłeś?

Jacek Rostowski swoje relacje z premierem układał według z góry założonego planu, zgodnego – jak mówi – z tradycją brytyjską, w której pierwszym lordem skarbu, czyli stróżem budżetu, jest właśnie premier. W tradycji polskiej było raczej tak, że minister finansów ma przeciwko sobie 16 kolegów z rządu, którzy usiłują z kasy państwa wyszarpać jakieś pieniądze. Przy takim układzie sił najczęściej przegrywa.

Jako główne zadanie postawił więc sobie Rostowski przekonać premiera, że to także jego budżet. I to mu się nadspodziewanie szybko udało. Może dlatego, że premier jeszcze wcześniej przekonał ministra, że ich wspólnym priorytetem są następne wygrane przez PO wybory. Polityka gospodarcza rządu jest temu wyraźnie podporządkowana.

Na wielkie zmiany, mogące wywołać społeczny opór, przez najbliższe dwa lata nie należy liczyć. Zresztą alibi daje straszący wetem prezydent. Na swoje usprawiedliwienie Jacek Rostowski znów odwołuje się do tradycji brytyjskiej: Margaret Thatcher też nie od razu przeforsowała ustawę o związkach zawodowych w obecnie obowiązującym kształcie. Uchwalano ją pięć razy, dostosowując zapisy do możliwości. Dla Rostowskiego polityka jest także sztuką korzystania z istniejących możliwości.

Ponieważ jednak nie jest – jak większość poprzedników – wicepremierem, trudniej mu było wywalczyć sobie mocniejszą pozycję w rządzie. W sukurs przyszedł mu kryzys. To zasługa Rostowskiego, że Polska przez wiele miesięcy usiłowała trzymać w ryzach deficyt budżetowy, choć ostro krytykowano go za to zarówno w kraju, jak i za granicą. Na spotkaniach Ecofinu (unijnych ministrów finansów) zwykł wtedy odpowiadać, że Polacy swoimi Fiacikami nie będą wyprzedzać niemieckich Mercedesów. Nie stać nas na takie pakiety stabilizacyjne, jakimi ratują swoje gospodarki bogate kraje. Zarzucano Polsce wtedy, że jedzie przez finansowy kryzys na gapę.

W kraju ignorował żądania opozycji, żeby z pustej kasy dosypywać pieniędzy do gospodarki. Zrobił coś odwrotnego: zdecydował się na cięcia tam, gdzie były możliwe, czyli w administracji centralnej. Sposób, w jaki się to odbywało, do dziś uważa za swoje małe, ciche zwycięstwo. Najpierw zadbał o to, żeby mieć przewagę liczebną – oprócz ministra Rostowskiego racje budżetu reprezentowała na tych spotkaniach jego zastępczyni Elżbieta Suchocka-Roguska, czasem także wiceminister Ludwik Kotecki i, oczywiście, premier. Ministrowie resortowi, których zadaniem było dostarczyć argumentów merytorycznych, żeby im pieniędzy zabrano jak najmniej, już z tego powodu byli pod silną presją. Wtedy Rostowski, żeby jeszcze bardziej nadwątlić ich siły, zadawał proste pytanie, które takiego na przykład ministra Klicha (MON) doprowadziło do zimnej furii: A po co nam właściwie marynarka wojenna?

Czasem zaskoczony wydawał się nawet Donald Tusk. Nie mówiąc o współpracownikach Rostowskiego, przywykłych, że budżet resortu zależy od siły politycznej jego szefa. I że premierzy na argumenty w stylu: nie mogę dać lekarzom mniej niż mój poprzednik – zwykle okazywali się wrażliwi.

Już na samym początku urzędowania Jacka Rostowskiego w Ministerstwie Finansów zrobiło się zamieszanie. – W jednym skrzydle gmachu pracownicy masowo zaczęli odsuwać biurka od okien – wspomina urzędniczka. Wydało się bowiem, że minister kupił mieszkanie po drugiej stronie ulicy i mają szefa okno w okno. Jacek Rostowski sam się z tego śmieje, ale deskę do prasowania też stara się rozstawiać dalej od okna. Przy niej rozładowuje stres, prasując koszule. Ma dużą wprawę, z jedną uwija się w dziesięć minut. Koszule ministra są zawsze nieskazitelnie świeże.

Jacek, co się dzieje?

Zostając ministrem nie ukrywał przed przyjaciółmi niechęci do mediów elektronicznych. Zarzekał się, że do telewizji nie pójdzie i za stary jest, żeby go od tego odwodzić. Kiedy jednak zaczął się kryzys, Rostowski musiał wspomóc premiera w przekonywaniu Polaków, że rząd właściwie zarządza. Na wyraźne polecenie szefa zaczął więc bywać w telewizji. Dziś z uśmiechem, podobnym do tego, którym obdarzał Natalli-Świat, egzekwuje możliwość dojścia do kropki nawet od Moniki Olejnik.

Znany jest z uporu i pamiętliwości i pod tym względem się nie zmienił. Źle zniósł publiczną reprymendę Joaquina Almunii, unijnego komisarza ds. gospodarczych i walutowych, który w czerwcu 2009 r. skarcił go za większy, niż planowano, deficyt budżetowy (w 2008 r. zamiast 3 proc. naprawdę było 3,9 proc.). Wszystkie media obiegło wtedy zawołanie Almunii: Jacek, co się dzieje? Kilka miesięcy później, gdy okazało się, że wzrost gospodarczy w Polsce był sporo większy, niż prognozowała Komisja Europejska, Rostowski przy lunchu podczas Ecofinu w Brukseli z nieukrywaną satysfakcją zapytał komisarza: Joaquin, co się dzieje? Almunia miał mu odpowiedzieć, że prognozy Komisji były dobre, ale Polacy okazali się lepsi.

Rostowski nie ukrywa rozczarowania Komisją Europejską. Tym, że nie potrafi ona dostosować swojej polityki do zmienionych przez kryzys realiów. Ciągle wymaga od krajów członkowskich, by nie przekraczały granicy 3 proc. deficytu, mimo że już tylko cztery z nich potrafią ten warunek spełnić. – Próbowałem szukać poparcia, by te sztywne kryteria uelastycznić – mówi minister. – Żeby na przykład wprowadzić trzy progi: 3, 5 i powiedzmy 8 proc., a stosować je w zależności od sytuacji gospodarczej na świecie. Francuzów udało się przekonać, ale pomysł zablokowali Niemcy. Dla Marka Borowskiego jest to dowód, że minister, choć dobrze czuje się na brukselskich salonach, jest jeszcze mało skuteczny. Największym dowodem skuteczności byłoby przekonanie Brukseli, żeby nie zaliczała nam transferów do otwartych funduszy emerytalnych jako deficytu budżetowego – uważa Borowski.

Zdaniem Rostowskiego, nie jest to możliwe. Dlatego, jeśli ktoś myśli, że Rostowski zrezygnuje z pomysłu zabrania funduszom emerytalnym części naszej składki do drugiego filara, to raczej się myli. Traktowanie transferów do OFE jako długu publicznego powoduje, że w perspektywie dwóch lat nasz dług może przekroczyć 60 proc. PKB. W konstytucji zapisano, że w takim przypadku Skarbowi Państwa nie wolno już pożyczyć ani jednej nowej złotówki. Dla rządzącej Platformy, a przede wszystkim dla kraju, byłaby to prawdziwa katastrofa. Upadek rządu byłby nieunikniony i Jacek Rostowski oczywiście nie może do tego dopuścić. O tym niebezpieczeństwie premier wie równie dobrze. Dlaczego więc dystansuje się od pomysłu Rostowskiego? Bo marnie został sprzedany. Zamiast pozytywnych wywołał negatywne emocje członków OFE.

Własne zaplecze

Jacek Rostowski nie zamierza walczyć z politykami, dla których liczą się tylko najbliższe wybory. Zgodnie jednak z dewizą, że polityka to sztuka wykorzystywania możliwości, chciałby tę ich krótkowzroczność wykorzystać. Chciałby na przykład jeszcze w tej kadencji uchwalić ustawy, których skutki zaczną być odczuwalne dopiero po latach. I tak je interpretacyjnie opakować, żeby stały się dobrą nowiną. Żyjemy coraz dłużej, argumentuje, i dobrze byłoby dopasować do tego wiek emerytalny. A także zapisać kotwicę wydatkową, utrudniającą mnożenie w przyszłości nowych wydatków sztywnych (to ta część wydatków, do której obligują budżet państwa różne ustawy). A co ze starymi wydatkami? – Damy radę – zapewnia minister.

Jako bezpartyjny fachowiec miał utrudniony dostęp do zaplecza politycznego. Teraz to się zmieniło. – Mamy stałe spotkania z Jackiem Rostowskim – mówi wiceprzewodnicząca sejmowej komisji finansów publicznych Krystyna Skowrońska, której w ministrze najbardziej podoba się to, że jest zawodnikiem potrafiącym grać w drużynie. Mimo że sportu nie uprawia.

Janusz Palikot zawsze był go ciekawy. Do rozmów z ministrem przy winie (Jacek Rostowski preferuje jednak whisky) miał zresztą dobry pretekst jako szef komisji Przyjazne Państwo. Niedawno usłyszał jednak od Rostowskiego, że państwo doszło do granicy przyjaźni, teraz przedsiębiorcy mogą liczyć już tylko na takie ułatwienia, które nic budżetu nie kosztują. O jakiejkolwiek kolejnej obniżce podatków też już na długo powinniśmy zapomnieć.

Po odejściu Grzegorza Schetyny, w rządzie został już tylko jeden wicepremier – Waldemar Pawlak. Czy prośba Rostowskiego o przyjęcie do partii nie łączy się z nadzieją, że mógłby zająć drugi fotel wicepremiera? On sam twierdzi, że dla koalicji jest w tej chwili lepiej, aby wicepremier był jeden. Pawlak staje się ważniejszy, bardziej odpowiedzialny za powodzenie rządu. I chyba można wierzyć w szczerość tej wypowiedzi Rostowskiego. Minister finansów wciąż gra na Tuska.

Więcej na ten temat
Reklama

Czytaj także

null
Kraj

Przelewy już zatrzymane, prokuratorzy są na tropie. Jak odzyskać pieniądze wyprowadzone przez prawicę?

Maszyna ruszyła. Każdy dzień przynosi nowe doniesienia o skali nieprawidłowości w Funduszu Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry, ale właśnie ruszyły realne rozliczenia, w finale pozwalające odebrać nienależnie pobrane publiczne pieniądze. Minister sprawiedliwości Adam Bodnar powołał zespół prokuratorów do zbadania wydatków Funduszu Sprawiedliwości.

Violetta Krasnowska
06.02.2024
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną