Jak polski rząd ratuje górnictwo

Takie same ciule. Jeszcze gorsze jak z PO! – rzucił do dziennikarzy jeden z górniczych liderów związkowych, wychodząc ze spotkania z wiceministrem energii Grzegorzem Tobiszowskim. Głównym tematem rozmów była wypłata czternastek dla górników Kompanii Węglowej (KW). Związkowcy zażądali: pieniądze na stół! Inaczej wychodzimy na ulice! Tyle że na wypłatę czternastki potrzeba 225 mln zł, a w kasie pustki, więc firma próbuje kluczyć. Oferuje zaliczkę, resztę obiecuje do września. Poirytowani związkowcy odpowiadają, że ich problemy z kasą nie interesują. Państwo obiecywało, że pieniądze będą. Na dodatek czternastka to niejedyny kłopot. Kompania Węglowa ma się niebawem przekształcić w nową spółkę, Polską Grupę Górniczą (PGG). Przejmie 11 kopalń wraz załogami, tyle że nie wiadomo, na jakich zasadach. Kompania wypowiedziała ubiegłoroczne porozumienie gwarantujące dotychczasowe warunki zatrudnienia i wynagrodzenia po przekształceniu i dopiero pod groźbą wznowienia protestów się z tego wycofała. Wszystkich zmroziła najnowsza informacja, że być może PGG zostanie stworzona nie z 11, ale 7 najlepiej rokujących kopalń. Cztery miałyby przejść do Spółki Restrukturyzacji Kopalń (SRK), a więc na drogę likwidacji. 11 kopalń może ocaleć pod warunkiem, że wszyscy górnicy zgodzą się na obniżenie płac o ok. 1 tys. zł miesięcznie – wyjaśnia zarząd KW. Bogusław Ziętek, przewodniczący Sierpnia ’80, przekonuje, że dla jego związku to nie do zaakceptowania. Solidarność KW zwróciła się do Beaty Szydło „o podjęcie działań mających na celu realizację zapowiedzi Prawa i Sprawiedliwości dotyczących dobrych zmian w górnictwie”. Kolos na węglowych nogach Kompania Węglowa, największe przedsiębiorstwo górnicze w UE, jest faktycznym bankrutem. Od kilku lat spółka systematycznie notuje straty, około miliarda złotych rocznie. Kiedyś, żeby się ratować, emitowała obligacje, dziś nikt już jej grosza nie pożyczy, bo odzyskanie jest mało realne. Zwłaszcza dziś, gdy państwo naciska, by banki umorzyły część długów, a resztę wzięły w akcjach PGG. Dwa pozostałe państwowe koncerny węglowe – Jastrzębska Spółka Węglowa (JSW) i Katowicki Holding Węglowy (KHW) – mają się niewiele lepiej. Ubiegły rok całe państwowe górnictwo zakończyło (według wstępnych danych) stratami netto sięgającymi 2 mld zł. Tym samym długi branży sięgnęły 15 mld zł. Zbankrutować Kompania nie może, bo to firma państwowa, a żaden rozsądny polityk nie pójdzie na wojnę z górnikami. Wszyscy się boją. Bał się też premier Donald Tusk, dlatego długo starał się nie dostrzegać problemu, a kiedy już nie było to możliwe, obiecał górnikom, że żadna kopalnia zamknięta nie będzie. Choć widać było jak na dłoni, że tak się nie da. Są kopalnie fedrujące straty w tempie miliona złotych dziennie. Tam gdzie złoża są wyeksploatowane, najtrudniej dostępne, leżące głęboko, wydobycie nie ma sensu. Problem w tym, że dla górników ma sens, bo daje im pracę. I dla działaczy związkowych też ma, bo im więcej górników, tym więcej etatów związkowych finansowanych przez kopalnie. A także więcej zadań, które kopalnie mogą zlecać prywatnym firmom zewnętrznym prowadzonym przez działaczy związkowych. Związkowy biznes to ważny gracz w górnictwie. Ewa Kopacz przejęła schedę po Tusku, kiedy doszło już do zawału. Nie tylko w Kompanii, ale także w JSW, i górnicy wyszli na ulicę. Jej zadaniem było podtrzymywanie walących się spółek do wyborów, bo najważniejszy był spokój społeczny. Temu służyło porozumienie podpisane w lutym 2015 r. przez liderów związkowych z pełnomocnikiem rządu ds. restrukturyzacji górnictwa Wojciechem Kowalczykiem. Jego pomysł, suflowany przez związkowców, zakładał, że kopalnie przejdą na garnuszek bogatych koncernów energetycznych, tak by straty górnictwa można było dopisać wszystkim do rachunków za prąd. W końcu większość węgla trafia do pieców w elektrowniach. Część kopalń w najgorszej kondycji miała przejąć SRK finansowana z budżetu, by je wygasić albo zagospodarować. Oczywiście natychmiast wybuchła polityczna wrzawa, że o wygaszaniu mowy nie ma. Kto więcej obieca? Górniczy działacze związkowi wiedzieli, że okres przedwyborczy im sprzyja. PO obiecywała dużo, ale PiS więcej i bardziej przekonująco. Andrzej Duda i Beata Szydło zapewniali, że mają plan ratunkowy i górnicy martwić się nie muszą. To, że przyszła premier była burmistrzem w Brzeszczach, miasteczku uzależnionym od kopalni o tej samej nazwie i zagrożonej zamknięciem, dodawało jej wiarygodności. Dzięki temu PiS odbiło Śląsk, który wcześniej głosował na PO. „Nie głosujcie na partię oszustów!” – nawoływał podczas wieców Bogusław Ziętek, szef Sierpnia ’80. A Dominik Kolorz, lider Śląsko-Dąbrowskiej Solidarności, dodawał: „Nie chcemy mieć po drugiej stronie stołu ludzi, którzy nie dochowują swoich zobowiązań”. Do licytacji włączył się też Paweł Kukiz, starając się przebić konkurentów. Złożył nawet doniesienie do prokuratury na Ewę Kopacz, że nie wywiązuje się ze zobowiązań wobec górników. Był to wpływ Dominika Kolorza, głównego architekta górniczej umowy z początku roku. Ten, stawiając na Kukiza, demonstrował niezależność wobec szefa Solidarności Piotra Dudy oraz Jarosława Grzesika, szefa górniczej „S”, którzy trzymając się mocno PiS, nie kryją niezadowolenia, że Kolorz układał śląskie listy Kukiz’15 i teraz doradza liderowi. Kolorz podpowiada dziś Kukizowi, by ten wykorzystał napięcie w górnictwie w rozgrywce z PiS, podczas gdy Duda i Grzesik starają się tonować rosnącą antyrządową frustrację. Łatwo nie jest, bo PiS obiecywało, że żadna kopalnia nie zostanie zamknięta, a portfele górników pozostaną nienaruszone, i wygląda na to, że obietnic nie dotrzyma. Tymczasem związkowcy z „S” czują na karku oddech nowej konkurencji. To Związek Zawodowy Jedność, który na początku 2015 r. powstał w JSW (dziś liczy tam ponad 2 tys. członków) i jest na etapie zawiązywania się w kilku kopalniach KW. – Zrodził nas bunt przeciwko działalności tradycyjnych związków – mówi Oskar Karwacki, przewodniczący Jedności w kopalni Pniówek. Przez 10 lat należał do Solidarności: – Właśnie z Solidarności przechodzi do nas najwięcej osób. Jego zdaniem dochodzi do cichych porozumień aktualnie rządzących z działaczami związkowymi, którzy trwają na swoich stołkach już kilka kadencji. Niedawno Jedność ujawniła nadużycia związane z funduszem świadczeń socjalnych, przekazywanym przez JSW na konta konkurencyjnych organizacji (10 mln zł w ciągu ostatnich trzech lat). – Pieniądze szły na dofinansowywanie imprez związkowych – wyjaśnia Karwacki. Choćby wycieczki do Zakopanego. Odległość w dwie strony wynosiła 340 km, a rozliczano stawki za 500–700 km. – Domagamy się, aby pieniądze socjalne bezpośrednio trafiały do górników, na „wczasy pod gruszą”. Wyciszanie Górnicy już się zorientowali, że przedwyborczych obietnic PiS nie należy traktować zbyt dosłownie. Rząd Beaty Szydło nie tylko nie przedstawił własnego planu, ale nawet nie wymienił ludzi prowadzących akcję ratunkową. Wojciech Kowalczyk nadal jest pełnomocnikiem rządu ds. restrukturyzacji górnictwa, Kompanią Węglową wciąż kieruje Krzysztof Sędzikowski, a KHW – Zygmunt Łukaszczyk, choć w innych branżach ludzi PO wyczyszczono już dawno. Uspokajanie oburzonych górników wziął na siebie Grzegorz Tobiszowski, wiceminister energii. Choć z wykształcenia jest socjologiem, to jako mieszkaniec Śląska i szef lokalnych struktur PiS ma w partii status górniczego eksperta. Podpadł jednak górnikom, kiedy zaczął mówić o konieczności „wyciszenia” niektórych kopalń, co miało być lepszym rozwiązaniem od ich wygaszenia, sugerowanego przez PO. Dziś z Kowalczykiem dzielą się zadaniami: Tobiszowski stara się wyciszać górniczych liderów, zaś Kowalczyk urzędników w dyrekcji generalnej ds. konkurencji w Komisji Europejskiej. Bruksela uważnie przygląda się temu, jak polski rząd ratuje górnictwo. Jedziemy po bandzie i w każdej chwili może paść zarzut niedozwolonej pomocy publicznej. A to może się skończyć tak jak kiedyś program ratowania stoczni – nakazem zwrotu pomocy i bankructwem. Wątpliwości budzą finansowe kroplówki podłączane przez rząd. Pieniądze do kopalń pompują dziś między innymi państwowe koncerny energetyczne, kupując węgiel, z którym nie wiedzą już, co robić, bo mają go za dużo. Dodatkowo wnoszą przedpłaty na węgiel, który zostanie wydobyty w przyszłości. Pompuje też Towarzystwo Finansowe Silesia, mające teoretycznie inwestować w rozwój śląskiej gospodarki, a także Agencja Rezerw Materiałowych. Pod pretekstem gromadzenia rezerw strategicznych państwo kupiło węgiel zalegający na hałdach KW. Ile przy tej okazji wpompowało gotówki, nie wiadomo. Wiadomo tylko, że za mało. Na światowych rynkach surowcowych trwa dramatyczna bessa. Dotyczy to nie tylko węgla, ale także innych paliw kopalnych. Słabnące tempo światowej gospodarki, problemy Chin (które nawet ogłosiły, że ograniczą wydobycie), a także rewolucja łupkowa w USA, która sprawiła, że Amerykanie zaczęli intensywniej eksportować swój węgiel, doprowadziły do nadprodukcji ocenianej na 120 mln ton (czyli prawie dwuletnie polskie wydobycie). Światowe wydobycie zmniejszono w ubiegłym roku o 4,4 proc. Według raportu Moody’s z 2015 r. 70 proc. kopalń na świecie było nierentownych. Wielkie koncerny wydobywcze wyprzedają swoje kopalnie za ułamek wartości. Rosyjski k