Grecko-polska tułaczka Macedończyków

Mito Aleksowski ma 72 lata, kiedy pisze do ambasady greckiej w Warszawie: „Proszę o podanie mi informacji, czy posiadam obywatelstwo greckie, czyli to, które posiadałem po urodzeniu się 20 kwietnia 1939 r. we wsi Sidirochori, powiat Kastoria, jako Dimitris Aleksiu z rodziców Petrosa i Sofii. Informuję, że od 1948 r., czyli od wywiezienia mnie wraz z innymi dziećmi z Grecji mieszkam w Polsce, ale obywatelstwa polskiego oraz żadnego innego nie przyjąłem”. Odpowiedzi nie dostaje. Podobnie jak jego syn Petro, który też napisał do ambasady. Podobnie jak inni, których jako dzieci wywieziono z Grecji do Polski, Rumunii, Czechosłowacji czy ZSRR. Wyposażono ich w dokumenty, gdzie widniały greckie imiona i nazwiska, ale nie byli Grekami. Ci, którzy po latach dobijają się o obywatelstwo, piszą listy. Sprawiają kłopoty. Mito, Petro i setki innych są kłopotliwi, bo uważają siebie za oficjalnie nieistniejącą w Grecji mniejszość narodową. W starej ojczyźnie ich rodzicom wytarto historię i nazwiska z kartotek. Nie jesteście Macedończykami, bo nie ma takiego narodu. Macie być Grekami. I albo nimi będziecie, albo was nie będzie. Greckie piekło, polski raj Podczas greckiej wojny domowej w tzw. Macedonii Egejskiej (terytorium, które przypadło Grecji w wyniku podziału w 1913 r. Macedonii między Serbię, Bułgarię i Grecję) dominowała partyzantka komunistyczna. Miejscowa ludność sprzyjała komunistom, bo ci obiecali Macedończykom po końcowym zwycięstwie autonomię. W 1948 r. z terenów ogarniętych działaniami wojennymi rozpoczęto ewakuację dzieci. Mito Aleksowski miał dziewięć lat, kiedy z siostrą Docą, prowadzeni przez matkę, dotarli na miejsce zbiórki w wiejskiej szkole. Matka jeszcze chwilę z nimi pobyła, a potem niepostrzeżenie odeszła. Nigdy więcej już jej nie zobaczyli. Opiekunka, która zajmowała się dzieciakami zgromadzonymi w szkole, po latach wspominała, że Sofia, matka Mito i Docy, odchodząc, rozpaczliwie łkała. O dalszych losach matki Mito dowiedział się od krewnych. Po zakończeniu wojny domowej trafiła do obozu koncentracyjnego na jednej z greckich wysp. Zamykano tam nie tylko komunistów. Także ludność macedońską. Osadzonych przetrzymywano w nieludzkich warunkach. Sofia po kilku latach wróciła do domu, całkowicie wycieńczona i ciężko chora. Niebawem zmarła. Ojciec Mito, Petro, zmarł w latach 80. jako Grek. Jego wnuk Petro w 2011 r. przywiózł z Polski klepsydrę z prawdziwym macedońskim nazwiskiem dziadka i umieścił na jego grobie. Mito i Doca wraz z innymi dziećmi i opiekunami ze szkoły, gdzie ich na początku zebrano, pieszo dotarli do Jugosławii. Wędrowali przez ponad tydzień. Tam w jakimś miasteczku podstawiono pociągi dla uchodźców. Ruszały w różnych kierunkach. Mito i Doca dostali się do składu, który wywiózł ich do Polski. Ostatnią stacją był Lądek-Zdrój. O Polsce nic nie wiedzieli poza tym, że tu jest zawsze zimno. Ucieszyli się, kiedy usłyszeli rozmawiających polskich żołnierzy. Ich mowa brzmiała dziwnie znajomo. Tak jakby z kiepskim akcentem próbowali naśladować macedoński. Z dworca kawalkada małych przybyszy z Grecji powędrowała do wielkiego domu, przedwojennego niemieckiego sanatorium, teraz zamienionego na sierociniec. Mito zapamiętał, że polskie opiekunki były serdeczne i uczynne, łóżka wygodne, pościel czysta, a jedzenie smaczne. Dla greckich sierot, jak Polacy nazywali małoletnich uchodźców, dostarczano nawet owoce cytrusowe. Mito dowiedział się później, że karmiono ich lepiej niż polskie dzieci. Gościnność Polaków docenił po latach. W sierocińcu w Lądku-Zdroju miał wrażenie, że z greckiego piekła trafił do raju. Nie zauważał wtedy, że w tym raju niedawno skończyła się straszna wojna, która zrujnowała kraj i pokaleczyła ludzkie dusze. On sam przecież był wtedy ofiarą wojny we własnym kraju. W dzień dzieciaki z Grecji bawiły się, uczyły, poznawały nowe otoczenie. Nocami słychać było wielki płacz i wzywanie bliskich. Mali Macedończycy szeptali: O majko miła! Wychowawczynie już rozumiały, że majka to po macedońsku matka. Początkowo polscy opiekunowie nie wiedzieli, że wśród uchodźców są nie tylko etniczni Grecy. Z dokumentów wynikało przecież, że dzieci przybyły z Grecji, nosiły greckie imiona i nazwiska, w odpowiednich rubrykach miały wpisaną narodowość grecką. Z czasem wychowawcy dowiadywali się od samych dzieci, że Grecja to nie „jeden kraj, jeden naród”. I że macedońska mniejszość to skrywana w Grecji rzeczywistość. W latach 1948–49 Grecję opuściło ok. 28 tys. dzieci w wieku 2–14 lat. Do Polski trafiło ok. 3,5 tys. Szacuje się, że połowa z nich to dzieci narodowości macedońskiej. Vasilisa nie chce znać Mito rozdzielono z siostrą. Krążył po domach dziecka. Z Lądka-Zdroju pojechał do Lwówka Śląskiego, potem do Obornik, do Bardo, wreszcie do Zgorzelca, gdzie dzieci umieszczono w starych poniemieckich koszarach. Na fotografiach z tamtego czasu mały Mito pozuje zawsze z grupą innych dzieci. Raz w kusej marynarce, raz w marynarskim mundurku. Nawet kiedy uśmiecha się do obiektywu, oczy ma smutne. W Zgorzelcu kończy podstawówkę. Ogólniak w 1959 r. w Gryfinie. Kuratorium ma kłopot z jego tożsamością. Na świadectwie dojrzałości pomylono jego datę urodzenia, a nazwę miejscowości, w której przyszedł na świat, spolszczono na Szysztewo (właściwie Sestevo) leżące w powiecie macedońskim. Dostał się na Wydział Elektryczny Politechniki Gdańskiej. Studia trochę przeciągnął, dyplom obronił w 1969 r. Ożenił się z Polką i na stałe zamieszkał w Gdańsku. Pracował jako inżynier, awansował, został dyrektorem przedsiębiorstwa. Nigdy nie wystąpił o polskie obywatelstwo. Wydano mu kartę stałego pobytu i zgodę na osiedlenie się. W rubryce narodowość zawsze wpisywał macedońską. W przypominającej dowód osobisty karcie pobytu, odnowionej przez wojewodę pomorskiego w 2005 r., jego obywatelstwo nazwano nieokreślonym. Prawdopodobnie był jedynym w Polsce bezpaństwowcem, który kierował państwową firmą. Denerwował się, kiedy przedstawiano go jako Greka. Jestem Macedończykiem, podkreślał. Urodziłem się w Grecji, ale jako Macedończyk. W 1989 r. założył Towarzystwo Macedończyków w Polsce. Został jego prezesem. Śledził artykuły prasowe dotyczące spraw grecko-macedońskich i pisał polemiki. Do telewizji napisał: „W Dzienniku Telewizyjnym (1993 r.) wymieniono mieszkające w Polsce narodowości. Pominięto Macedończyków. Prosimy o naprawienie błędu”. Do „Gazety Wyborczej”: „W nawiązaniu do artykułu »Jak się nazywa Macedonia« pragnę poinformować, że Macedonia nazywała się, nazywa się i będzie się nazywała Macedonią, a Macedończycy nazywali się, nazywają i będą się nazywać Macedończykami”. Do „Życia Warszawy” (w reakcji na opublikowany w tej gazecie list ambasadora Grecji): „Władze greckie robią wsz