Bruksela: raport spod stołu

Wawrzyniec Smoczyński: – Kim jest szerpa? Piotr Serafin: – W Himalajach? Nie, w Unii. Rola jest w zasadzie ta sama. Szerpa wspiera szefa rządu w wędrówce na szczyty europejskie. Dobra Rada Europejska to taka, na której premier nie ma kłopotów albo jest uprzedzony o tych, które mogą się pojawić. Moim zadaniem jest sprawić, by wędrówka na szczyt była w miarę komfortowa. A kim jest kalkulator? To kluczowy członek delegacji. Kalkulator odtwarza arkusze i algorytmy, którymi posługuje się Komisja Europejska lub szef Rady. Gdy na stole negocjacyjnym pojawia się nowa liczba, kalkulator musi policzyć, co z tego wyniknie dla jego kraju. W naszej ekipie mamy świetnych ludzi, którzy to robią. W ogóle kluczem do sukcesu negocjacyjnego jest solidny zespół, który rozumie budżet i potrafi liczyć. Czasem decyzje trzeba podejmować szybko, a to wymaga błyskawicznej oceny sytuacji. Pan był pierwszym polskim kalkulatorem. Jest takie zdjęcie ze szczytu w Kopenhadze w 2002 r., na którym otacza pana połowa ówczesnego rządu. Dlaczego? Prowadziliśmy wtedy negocjacje akcesyjne, to było tuż po spotkaniu premiera Millera z kanclerzem Schröderem. Niemcy zaoferowali przesunięcie miliarda euro z polityki spójności do funduszu, który mógł bezpośrednio zasilić nasz budżet. Moim zadaniem było wyliczyć, co z tego wyniknie dla Polski, o ile realnie spadnie składka do budżetu Unii. Na tamtym zdjęciu mam chyba świeży wydruk, wyliczenia robiłem zresztą na prywatnym komputerze. Z miliarda zostało 470 mln euro. Ile miał pan lat? 29... Pamiętam głos mojego kolegi, jak mówi: „Nie, słuchaj, to jest coś nienormalnego! Tym się powinni zajmować jacyś profesorowie, ludzie z doświadczeniem. To są zbyt poważne sprawy”. Kłopot w tym, że wówczas nawet profesorowie nie mieli doświadczenia w negocjacjach budżetowych. Wszyscy, którzy pracowali wtedy przy negocjacjach, byli albo tuż po studiach, albo – jak ja – jeszcze pod koniec studiów. To poczucie, że na nas, dwudziestoparolatkach spoczywa odpowiedzialność za ten proces, było przytłaczające. Ale każdy kraj na progu członkostwa miał takie pierwsze pokolenie, które musiało się wszystkiego nauczyć. Jak reagowali wtedy pana rozmówcy w Unii? Pamiętam sytuację z Berlina, gdy negocjowaliśmy budżet na lata 2007–13. W Niemczech czy Francji kariery urzędnicze są długie, więc po drugiej stronie stołu spotykaliśmy 50-, 60-latków. Zastanawialiśmy się, czy nie przykleić sobie wąsów, bo to jest jakaś niezręczność, gdy 30-latkowie negocjują z ludźmi dwa razy starszymi od siebie. Ale myśmy nie mieli specjalnych kompleksów. Poza tym w 2005 r. nie byliśmy już kompletnymi żółtodziobami, mieliśmy za sobą negocjacje akcesyjne. Uczył się pan na błędach? Tak, ale przede wszystkim uczyłem się Unii. Tam wszystko jest osadzone w historii wcześniejszych negocjacji. W czasie tych ostatnich pojawił się na przykład pomysł, by w ramach oszczędności zlikwidować centrum tłumaczeń w Luksemburgu. Okazuje się, że nie można tego zrobić, bo w latach 50. ustalono, że wszystkie instytucje zajmujące się finansami Unii mieszczą się w Luksemburgu. Tę zasadę złamano tylko raz, gdy w latach 90. powstał Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie. W ramach rekompensaty Luksemburg otrzymał centrum tłumaczeń. Jak ktoś tego nie wie, to nie rozumie, dlaczego pewne decyzje nie dochodzą do skutku. A co jest pasjonującego w negocjacjach budżetowych? Oprócz negocjacji traktatowych nie ma ciekawszych rozmów w Unii. Traktaty dotyczą podziału władzy, budżety – podziału pieniędzy. Jedno i drugie wiąże się bezpośrednio z interesami narodowymi, więc budzi emocje. Liczby są tylko tłem, istotę tych negocjacji stanowi polityka. Poza tym w Polsce budżet ma realny wpływ, jest jednym z motorów wzrostu i transformacji. Poczucie, że można uczestniczyć w takim procesie, wpływać na tak głęboką zmianę rzeczywistości, jest pasjonujące. Jako szerpa podejmuje pan decyzje? Nie, marszrutę wyznacza premier. Szerpowie rozmawiają ze sobą między szczytami? Wisimy na telefonach. Musimy być w kontakcie, bo żeby premier miał o czym rozmawiać w Brukseli, trzeba stworzyć pole do kompromisu. Z kolegami z Francji i Niemiec dużo esemesujemy. Pana niemiecki odpowiednik Nikolaus Meyer-Landrut powiedział w „Spieglu”, że na początku grudnia odbyło się poufne spotkanie szerpów Niemiec, Francji i Polski. To prawda, spotkaliśmy się 7 grudnia pod Berlinem. Było takie poczucie, że na naszych krajach spoczywa szczególna odpowiedzialność za powodzenie tego szczytu i że musimy grać do jednej bramki. Bo jeżeli my będziemy prezentowali wspólne stanowisko, to odegramy rolę stabilizującą, istotną także dla Hermana Van Rompuya. Na tym spotkaniu wyłoniło się kilka podstawowych elementów. Po pierwsze, że aby doszło do porozumienia, w budżecie muszą być cięcia. Po drugie, że będziemy różnicować cięcia między zobowiązaniami a płatnościami do budżetu. Po trzecie, że aby wypłacić „prezenty”, trzeba będzie podnieść łączny budżet polityki spójności i rolnej. „Prezenty” dla kogo? Dla państw, które były niezadowolone z ogólnych zasad podziału pieniędzy w budżecie i uważały je za krzywdzące dla siebie. Musieliśmy zorganizować środki na te „prezenty”. Jak kraj, który sam dostaje największy „prezent”, może organizować coś dla innych? Punktem wyjścia do lutowego szczytu była Rada w listopadzie. Na tym pierwszym szczycie szefowie rządów uzgodnili zasadę, że nie będzie głębszych cięć w polityce spójności i wspólnej polityce rolnej. Cztery kraje chciały dalszych cięć w całym budżecie, ale było też jasne, że tych dwóch polityk one nie dotkną. W kwestii polityki rolnej mieliśmy już sojusznika – od nastania prezydenta François Hollande’a bardzo poprawiły się stosunki z Francją. Dzięki Hollande’owi uniknęliśmy konfrontacji między polityką rolną a polityką spójności. Żeby bronić polityki spójności, a wręcz zabiegać o jej zwiększenie, musieliśmy stworzyć i pielęgnować nową koalicję państw – przyjaciół spójności. To były nie tylko nowe kraje członkowskie, także Hiszpania, Portugalia i Grecja. Przed listopadem trzeba było przekonać tę grupę, że nie warto zabierać pieniędzy sobie nawzajem, lepiej uzgodnić wspólne stanowisko i razem zawalczyć o zwiększenie łącznej kwoty. Ta grupa podbudowała też pozycję Polski w Unii. Czy to nie absurd, że kraj, który bierze z budżetu najwięcej, stawia kolejne roszczenia? Podczas negocjacji każdy z nas ma dwa segregatory. W jednym jest napisane, że propozycja leżąca na stole jest zła i dlaczego nie możemy jej przyjąć. I oczywiście moją pracą jest także wyszukiwanie i eksponowanie słabości tych propozycji z punktu widzenia interesu Polski. Ale mamy też drugi segregator, którym nie posługujemy się w negocjacjach. W tym drugim segregatorze oceniamy propozycje finansowe nieco bardziej obiektywnie, widzimy też to, co w nich jest dobre. Ale żeby być w pozycji negocjacyjnej, trzeba pracować z tym pierwszym segregatorem. Czyli szczyt to nie heroiczna walka, tylko dość cyniczna gra. Trzeba mieć przekonujące argumenty, które uzasadniają, dlaczego na coś nie możemy się zgodzić. W Brukseli nikt nie da nikomu więcej pieniędzy tylko dlatego, że ktoś mówi: potrzebuję jeszcze półtora miliarda. Trzeba mieć argumenty i my je mieliśmy. Mówiliśmy: jeśli potrzebujecie pieniędzy na „prezenty”, to zwiększcie fundusze na spójność i rolnictwo. Inaczej będziecie zabierać krajom, które wytwarzają realny wzrost w Europie. To, co było najfajniejsze w tych negocjacjach, to że nie prowadziliśmy ich w kontrze, tylko ręka w rękę z instytucjami europejskimi. Interes Polski jest zbieżny z interesem Unii – w interesie integracji jest jak największy budżet europejski. Brytyjczycy widzą to inaczej. Eurosceptyk Nigel Farage pyta, dlaczego ma płacić za warszawskie metro. Gdyby Europa sprowadzała się wyłącznie do wspólnego rynku, doskonale rozumiałbym Farage’a. Ale Unia to znacznie więcej niż obszar wymiany handlowej. Tylko wtedy, gdy nasz poziom rozwoju gospodarczego stanie się mniej więcej zbliżony, będziemy w stanie wspólnie definiować cele polityczne. Poza wszystkim nadrabianie zaległości rozwojowych w krajach takich jak Polska służy także wspólnemu rynkowi. Wielka Brytania była wyraźnym przeciwnikiem w negocjacjach budżetowych, Niemcy powściągliwym sojusznikiem. A Francja? Poprzedni rząd francuski był gotów ciąć politykę spójności, by chronić politykę rolną. Ale Hollande dokonał tu zwrotu już na samym początku prezydentury. Zaproponował pakt na rzecz wzrostu i od razu uznał, że polityka spójności jest naturalnym narzędziem stymulacji gospodarki w Europie, co sami mówiliśmy od 2009 r. Ten wybór polityczny przenosił się stopniowo na