Francuska mentalność cierpi i choruje

Słodka Francja, kraj mojego dzieciństwa” – te słowa popularnej piosenki opiewały idyllę nad Sekwaną w epoce powojennego trzydziestolecia, Trente Glorieuses.Kiedy kwitł przemysł, praktycznie nie istniało bezrobocie i z roku na rok żyło się bezpieczniej i dostatniej. Dziś opowieści o tej epoce brzmią jak bajka – współczesna Francja zanurzyła się w kolejnym kryzysie, tym poważniejszym, że dotykającym nie tylko sfery ekonomicznej. Francuzi mają bowiem problem nie tylko z nieefektywną i mało konkurencyjną gospodarką czy dotkliwym wzrostem cen po wprowadzeniu euro – według miejscowych socjologów chora jest przede wszystkim francuska mentalność. Już w 2007 r. Yann Algan i Pierre Cahuc w książce „Społeczeństwo nieufności: jak model społeczny sam się niszczy” lamentowali nad daleko posuniętą nieufnością Francuzów i ich aspołecznymi zachowaniami. Winę za istniejący stan rzeczy ponoszą przy tym, zdaniem autorów, nie poszczególne jednostki, ale system oparty na sile interweniującego w każdą sferę państwa; system faworyzujący korupcję i niesprawiedliwy podział dóbr, a więc pogłębiający wzajemną niechęć i nieufność. Krytycy dzieła Algana i Cahuca ripostowali co prawda, że chodzi tu nie tyle o „nieufność” w stosunku do konkretnych osób i nacji, ile o pozytywną w sumie „ostrożność”, ich argumenty wydają się jednak mało przekonujące. Nieufność Christophe jest dyrektorem finansowym w niewielkiej firmie na przedmieściu Paryża. Na jego konto wpada miesięcznie bardzo przyzwoita suma, jeździ służbowym samochodem, a raz na rok otrzymuje premię proporcjonalną do wypracowanego zysku. Na razie nie jest więc źle, ale i tak wciąż narzeka: na socjalistów, bo rujnują gospodarkę, na homoseksualistów, bo domagają się prawa do zawierania małżeństw i do adopcji, na Niemców, bo sprzedają za wiele samochodów, i na cudzoziemców w ogóle, ponieważ nie szanują Francji. Pikanterii dodaje fakt, że Christophe jest żonaty z Polką, pracującą w międzynarodowej firmie i w związku z tym często wyjeżdżającą za granicę. – Wraca zachwycona Włochami czy Szwedami. Że tacy cywilizowani, dynamiczni i mili – narzeka Christophe. – W dodatku ciągnie mnie tam na wakacje, twierdząc, że musi odpocząć od Francuzów i ich agresji. Ale nikt przecież nie kazał jej tu mieszkać – zauważa. – A co ja mam robić w miejscach, gdzie nikogo nie znam i gdzie nie jestem u siebie? – Myślałam, że spalę się ze wstydu – zwierza się z kolei Anna, żona Christophe’a, i wspomina ostatnie wspólne wakacje w pięknej Toskanii. – Christophe narzekał, że za gorąco, że niebo za niebieskie, woda w basenie za ciepła i że u niego na wsi jest ładniej. Anna opowiada jednak, że ojciec męża mieszka w zapuszczonym domu na głębokiej prowincji. Nikt tam nie pracuje, nie czyta, nie uczy się języków, a dyskusje ograniczają się do jakości zjedzonych posiłków i narzekania na polityczne decyzje kolejnych rządów. – Mąż mnie toleruje, ale wciąż głosuje na skrajną prawicę. Jego zdaniem upadkowi Francji winni są cudzoziemcy i demokratyczny, skorumpowany system – opowiada Anna. Prawicowy Front Narodowy Marie Le Pen zalał ostatnio Francję serią trójkolorowych afiszów z hasłem „Dość krytykowania Francuzów! Jesteśmy u siebie!”. W innym kontekście można byłoby potraktować to jako nieistotną anegdotę, przejaw historycznych atawizmów i konserwatywnych ciągot wyizolowanej grupy. Najnowsze sondaże wskazują jednak, że tak nie jest: plakat odpowiada odczuciom większości rodowitych mieszkańców. Zresztą Francuzi zawsze czuli się najlepiej sami ze sobą – to rezultat wieków zbrojnych konfliktów, kolejnych fal emigracji i przekonania o własnej wyższości kulturowej i cywilizacyjnej. – Kiedy wchodzę do sklepu, choćby po to, żeby kupić bagietkę, sprzedawczynie natychmiast komentują mój akcent, a ja nie mam ochoty opowiadać za każdym razem mojego życia – skarży się Cristina, Węgierka mieszkająca od ponad 40 lat w rejonie paryskim. Dodaje, że podkreślanie czyjejś inności jest dla Francuzów czymś zupełnie naturalnym, dlatego wciąż czuje się obca, mimo że spędziła we Francji całe dorosłe życie. – Kiedy chcą mi dopiec, pytają, czy jestem Rumunką, a każdy wie, że rumuńskie dzieci żebrzą na ulicach i kradną w metrze – mówi Cristina. Daleki od głoszonych ideałów tolerancji i otwarcia obraz kraju Galów wyłania się z analizy „Francja 2013 – nowe podziały”, opublikowanej w styczniu przez francuski instytut badań socjologicznych IPSOS. Oczywiście Francuzi nigdy nie należeli do zdeklarowanych optymistów, oczywiście światowy kryzys odbił się wyraźnie na stanie ekonomii i wskaźnikach bezrobocia (oficjalnie bez pracy jest 3,1 mln osób, a faktycznie – ponad 4,5 mln, czyli ponad 11 proc. aktywnej populacji, najwyższa stopa od 1998 r.!), co wywołało zrozumiałą radykalizację postaw. Rezultaty przeprowadzonych badań zaskoczyły jednak nawet doświadczonych socjologów. Tylko to, co francuskie Co drugi Francuz (i aż 77 proc. elektoratu skrajnej prawicy) ocenia upadek kraju jako „nieunikniony”, i to zarówno pod względem ekonomicznym, jak i kulturalnym. Trzech na pięciu Francuzów widzi w globalizacji ogromne zagrożenie i uważa, że ich ojczyzna powinna za wszelką cenę „chronić się przed światem”. Zjednoczona Europa wciąż budzi sprzeciw i strach: ponad 60 proc. Francuzów popiera wzmocnienie władzy politycznej Paryża i wyrwanie się spod jarzma Brukseli. Poglądy te podziela także spora część młodego pokolenia. Co roku tysiące młodych Francuzów osiedlają się poza ojczyzną, znajdując tam często pierwszą w życiu stałą pracę. Pierwsi to przeważnie absolwenci wyższych uczelni, rzemieślnicy czy też osoby posiadające konkretny fach. Francuska telewizja wyemitowała niedawno dokument o rodakach zatrudnionych w Polsce – wprawdzie zarabiają u nas nierzadko połowę najmniejszej francuskiej pensji, podpisują za to umowy na czas nieograniczony i bardzo chwalą sobie niewysokie koszty utrzymania oraz ciepłe stosunki międzyludzkie. Ci, którzy zostają, zapalczywie bronią modelu „made in France”. Aleksander, student renomowanej paryskiej uczelni Science Po, należy do tej kategorii i właśnie odrzucił propozycję płatnego stażu w Londynie. – Nie wiem, po co mam się męczyć po angielsku w obcym mieście, kiedy mogę pracować w Paryżu i wieczorem widywać moich przyjaciół – mówi. Jednocześnie doskonale zdaje sobie sprawę, że nad Sekwaną wszystko funkcjonuje dziś dzięki pieniądzom i układom. Sam przyznaje, że staż załatwiła mu mama, która uważa, że we Francji nie ma szans na normalne życie. – Ja wolę jednak pracować w barze, niż sprzedawać się za marne funty ludziom, którzy robią mi łaskę i w dodatku nami pogardzają – dodaje. Aleksandrowi chodzi o słynny list Maurice’a Taylora, szefa amerykańskiego koncernu Titan, który ostentacyjnie zrezygnował z kupna fabryki opon Goodyear w Amiens, argumentując, że francuscy robotnicy to banda leni i syndykalistów, zdemoralizowanych przez system opieki socjalnej i państwowy interwencjonizm. Taylor jest wprawdzie postacią dość karykaturalną nawet na amerykańskiej prawicy (w 1996 r. walczył o republikańską nominację w wyborach prezydenckich), jego opinii przyklasnęli jednak politycy i media krajów Europy Zachodniej. Nie da się ukryć, że wskrzeszone przez aktualnego prezydenta Francji François Hollande’a demagogiczne hasła w stylu „Francuskie produkty są najlepsze, produkujmy i konsumujmy tylko to, co francuskie” w dobie mondializacji świadczą o zadziwiającym wręcz zawężeniu horyzontów i znakomicie wpisują się w ksenofobiczny image jego ojczyzny. – Efekt kryzysu nie jest niespodzianką – mówi Pascal Perrineau, dyrektor francuskiej firmy Cevipol, badającej opinię publiczną. – Niepokojące jest jednak to, jak bardzo pogłębił się on na poziomie życia społecznego. Zdaniem Perrineau istniejące dotąd urazy ustąpiły miejsca wrogości, zaś na poziomie całego społeczeństwa nastąpił wyraźny powrót do konserwatywnych idei, przejawiający się w tęsknocie za silną i autorytarną władzą (87 proc. ankietowanych twierdzi, że „ktoś powinien wreszcie zrobić z tym wszystkim porządek”) oraz czystością etniczną. 70 proc. Francuzów uważa, że „we Francji jest za dużo cudzoziemców”, a 62 proc. „nie czuje się u siebie tak, jak to było dawniej”. Co ciekawe, w większości przypadków nie chodzi o ekonomiczną konkurencję ze strony słynnego „polskiego hydraulika” – za cudzoziemców uważani są również urodzeni we Francji potomkowie emigrantów z krajów Afryki Subsaharyjskiej i Magrebu, czyli według prawa rdzenni Francuzi. Za dużo kolorowych Patricia, asystentka szefa dużej firmy, mieszka ze starymi rodzicami w niewielkim domku na południowym przedmieściu Paryża. – W naszej dzielnicy jest coraz więcej kolorowych, zamówiłam więc opancerzone drzwi i alarm – mówi. Nie chce paść ofiarą napadu, więc wszystkie kosztowności zamierza umieścić w banku. – Jak tak dalej pójdzie, niedługo zmuszą nas do noszenia burki albo będą nam podrzynać gardła.