Kult Putina

Ewa Wilk: – Czy Władimir Putin to pełnowymiarowy despota? Monika Milewska: – Dwa lata temu wyszła w Polsce książka Mashy Gessen „Putin. Człowiek bez twarzy”, ukazująca, z jak nieprzeniknioną osobowością mamy do czynienia. Autorka stawia tezę, że Putin został wybrany przez ekipę Jelcyna, bo był człowiekiem bez właściwości. Wydawał się oddanym urzędnikiem, osobą bez własnych ambicji i charyzmy, która będzie słuchać dawnych przełożonych. Słowo „niepojęty” było bardzo często w dziejach powtarzane w odniesieniu do despotów. To by Putina klasyfikowało do długiego szeregu „boskich władców”, którzy rządząc, pozostają ponad regułami, ponad zasadami, sami te reguły rządzenia tworzą. Dzisiaj nieprzewidywalność to najczęściej używane wobec Putina określenie. Włodzimierz Cimoszewicz ostrzega przed wściekłością Putina, mówi o wahliwości jego nastroju. Pojawiają się rozmaite próby racjonalnego wytłumaczenia jego zachowań: od guza mózgu, przez paranoiczną osobowość, po – jak powiedziała Angela Merkel – utratę kontaktu z rzeczywistością. Obawiam się, że on nie stracił poczucia rzeczywistości, lecz swoje poczucie narzuca nam. Na naszych oczach poprzez działanie tego jednego człowieka świat się zmienia. On zawsze mocno wierzył w rolę jednostki w dziejach. Dlatego został szpiegiem. Uważał, że szpieg może więcej niż bataliony wojsk. Największy błąd intelektualistów współczesnego świata to wiara w teorię Fuku­yamy o końcu historii. Zaraz po jego optymistycznym proroctwie wybuchła wojna w byłej Jugosławii, potem był 11 września, Afganistan… Teraz znów słychać rechot historii. Ale Zachód w głębi serca wciąż Fukuyamie wierzy. Politykom wydaje się, że świat podąża w dobrym kierunku, postępuje demokratyzacja, wszystko można załatwić za pomocą traktatów, kompromisów i nie grozi nam wojna. A historia może zatoczyć koło i możemy znów znaleźć się w XIX albo, gorzej, w środku XX w. Analogia, która najczęściej dziś się nasuwa, to 1938 r. Zgadza się pani? Raz politycy sobie przypominają, że istnieje niebezpieczeństwo powtórzenia Monachium i utwardzają swoje antyrosyjskie stanowisko, za chwilę ich stanowisko mięknie, przypominają sobie o interesach handlowych swojego kraju. Nasłuchuję informacji co godzinę i co godzinę nie wiem, w którym miejscu historii jesteśmy. Świat oparty na traktatach, gdy są one w najbezczelniejszy sposób łamane, po prostu nie wie, co z tym zrobić. Europa w dużej mierze wyzbyła się siły militarnej, uwierzyła słowu, a okazało się, że znowu najważniejsza jest liczba bagnetów, głowic i rakiet. A jeśli pani – badaczka najmroczniejszych postaci w historii, autorka książki „Bogowie u władzy. Od Aleksandra Wielkiego do Kim Dzong Ila” – patrzy na Putina, to kogo pani w nim widzi? Biorąc pod uwagę sam model autopromocji, to musiałabym go porównać z Mussolinim. Putina nazwała pani przed dwoma laty zaledwie popkulturowym herosem. Mussolini też – na miarę swoich czasów – był popkulturowym herosem. On jeszcze, jak władcy od czasów antycznych, nawiązywał bezpośrednio do Herkulesa, teraz tę rolę przejął Superman. Skonfrontujmy oficjalne, zamieszczane w prasie, zdjęcia Mussoliniego i Putina. To uderzające – obaj bardzo często prezentują się z nagim torsem. Pełno jest zdjęć Putina na rybach, prężącego tors. Mussolini był sportowcem tej samej miary co Putin, pilotował samolot, jego hagiografowie pisali, że wylatał kilkanaście tysięcy godzin, jeździł na nartach, fechtował, pływał, był mistrzem we wszystkim. Jak to się dzieje, że ta komedia robi takie wrażenie na milionach? Putin to przecież, jak na dzisiejsze standardy męskiej urody, żaden gwiazdor. Największym przebojem w pewnym momencie w Rosji była piosenka „Takowo kak Putin…” – jak już masz wybrać męża, to takiego jak Putin. Uwodzi się medialną kreacją. Dzisiaj mówimy raczej o marketingu politycznym niż o propagandzie.   Wydawałoby się, że w czasach internetu, Facebooka, memów, żartów, od których u nas aż kipi, niemożliwe jest podtrzymywanie absurdalnie wyidealizowanego wizerunku. Znalazłam właśnie animowany film w opakowaniu sugerującym, że to promocyjny klip z czasów kampanii Putina w 2011 r. Dziecko śpiewa tam uroczą piosenkę, że Putin wszystko może, a to, czego nie może, nie istnieje. Putin dyryguje chórem polityków, przywódcy wszystkich krajów śpiewają na jego cześć; potem pilotuje samolot, zjeżdża na nartach, skacze na skoczni (ale zamiast opadać, leci w górę), w końcu zakręca prezydentowi Ukrainy kurki z gazem. I naprawdę nie wiem, czy ten film popiera Putina, czy z niego kpi. To może być żart internautów, ale też zupełnie poważny przekaz propagandowy. Z okazji zaprzysiężenia Putina na kolejną kadencję w Petersburgu zorganizowano wystawę i wszystkich odwiedzających witała jego wycięta z kartonu postać ze złotą głową. Jak się nacisnęło guzik, to Putin mówił: „kocham cię”. Kult to czy żart artystów? Do opozycyjnej moskiewskiej gazety włamał się kiedyś „telefoniczny robot” – co dwie minuty włączał się automat: „Putin jest dobry. Putin jest bardzo dobry. Putin cię kocha. Putin uczyni twoje życie szczęśliwym. Kochaj Putina, a twoje życie nabierze sensu. Putin zrobi dla ciebie wszystko. Putin to życie. Putin to jest światło...”. Trudno pewnie uwierzyć, że to może być jakiś rodzaj broni psychologicznej, próba zainfekowania przeciwnika miłością. Dziś czytałam w internecie wiersz. Autorka – można oczywiście powiedzieć – stara, pokomunistyczna ciotka – opisuje, jak na jedno skinienie Putina w cudowny sposób rozwiązał się problem niżu demograficznego w Rosji. Dzieci zrodzone za jego panowania powinny jej zdaniem nosić miano „przychówku putinowskiego”. Powstaje sporo biograficznych książeczek dla tych „putinowskich” dzieci. Np. o Wowie i Dimie, czyli Putinie i Miedwiediewie, jak to się w dzieciństwie przyjaźnili. Bohaterowie dziecięcej wyobraźni. Takie książeczki pisano i o Mussolinim, i o Stalinie. To były lektury obowiązkowe naszych babć i mam. Przed 10 laty na jednym z targowisk na Krymie znalazłam koszulkę z podobizną Putina, rzuciłam się ją fotografować, lecz sprzedawczyni zasłoniła ją własnym ciałem: „nielzia!”. Można tam też było kupić wino ze Stalinem na etykiecie. Nie czuła pani w tym kpiny, karykatury? Czułam komercję, ale kpiny na pewno nie. To trochę jak nasza wódka Chopin – produkt regionalny, pamiątka z wakacji, bez prześmiewczych konotacji. W Rosji już w 2006 r. posążki Putina sprzedawano w moim hotelowym sklepiku – słoniki indyjskie, Stalin, Dzierżyński, kochająca się para – taki kiczowaty melanż, ale jego symboliczna wymowa zrobiła na mnie wielkie wrażenie. Mocno chroni on swoją prywatność. Nie wiadomo, czy prawdą jest jego związek z gimnastyczką Aliną Kabajewą. Nieznany jest prywatny majątek. Oficjalnie – skromny: dwa samochody, jeden apartament. 11 samochodów, 43 samoloty, 15 helikopterów, 4 statki, 20 pałaców – tak wyliczyli w 2012 r. opozycyjni politycy Borys Niemcow i Leonid Martyniuk. Mnie Putin zawsze wydawał się podobny do Berlusconiego. Mnie zawsze wydawał się bardzo groźny. Wiele osób, które o nim pisały, nie żyje. Nie ma żartów. Berlusconi to rodzaj błazna, z którego śmiać się jest bezpiecznie. On sam nawet lubi śmiać się z siebie. Putin nie chce być wodzem lokalnym, to są zupełnie inne ambicje niż na przykład Łukaszenki. Jego wielkim marzeniem pozostaje odbudowa Związku Radzieckiego. Bardzo często cytuje się dzi