Będziemy ocieplać stosunki z Białorusią?

Na kierunku białoruskim PiS wywiązuje się z obietnic. Zapowiedział, że poprawi stosunki z Białorusią, i mamy ocieplenie, jest reset. Polskie MSZ zaprzecza, by ścięcie dotacji dla telewizji Biełsat, co może oznaczać likwidację stacji prezentującej pogląd białoruskiej opozycji, było decyzją polityczną. Wiceminister Konrad Szymański twierdzi, że operacja ma podłoże wyłącznie budżetowe, a chodzi o kilka milionów złotych rocznie, kwotę niewielką. Jego szef Witold Waszczykowski potwierdza: są inne wydatki, m.in. generowane przez migrację z Syrii (?). Zamiast nadającego po białorusku Biełsatu Białorusini będą mogli oglądać polskie kanały telewizyjne, a polskiego – minister poinstruował z właściwą sobie elegancją – nauczą się. – Sukces Biełsatu jest spory, jak na sumy, które w niego zainwestowano – mówi Witold Jurasz, były chargé d’affaires w Mińsku, krytyk dyplomacji spod znaku i PiS, i ośmiolecia PO. Według informacji portalu Wirtualna Polska Biełsat padł ofiarą transakcji – zwiędnie w zamian za zgodę na rozpowszechnianie sygnału TVP Polonia i TVP Kultura, za dostęp Polski do prądu z budowanej pod Oszmianą elektrowni atomowej i powstrzymanie presji na Związek Polaków na Białorusi. Na początku stycznia dyrektor Agnieszka Romaszewska-Guzy ogłosiła, że stacja ma gwarancję premier Beaty Szydło i będzie istnieć, choć nie wiadomo, w jakiej formie. W ostatnich miesiącach do Mińska pojechali minister Waszczykowski, marszałek Senatu Stanisław Karczewski i wicepremier ds. gospodarczych Mateusz Morawiecki. Marszałkowi bardzo miło się rozmawiało z „ciepłym człowiekiem” Alaksandrem Łukaszenką, był zdziwiony, jak na Białorusi jest czysto. Minister Waszczykowski potwierdził zdziwienie czystością. Wicepremier uświetnił forum gospodarcze z udziałem ponad dwustu polskich przedsiębiorców. Te okazje, szeroko relacjonowane przez białoruskie media, wystarczyły, by Polska znacząco poprawiła wizerunek, a miała najgorszy spośród sąsiadów. Opozycja w zaniku W stosunkach polsko-białoruskich mamy więc rewolucję. Wcześniej Polska rozmawiała przede wszystkim z opozycją i ją wspierała. Teraz partnerem nr 1 będzie reżim Łukaszenki. A lament tak białoruskiej opozycji, jak środowisk wspierających ją w Polsce utwierdza rząd w przekonaniu, że wybrał właściwie. PiS sprzyja klimat, nadzwyczajna potrzeba geopolityczna. – Po zdarzeniach na Ukrainie wiele się zmieniło we wschodnim sąsiedztwie Unii. Z perspektywy państw europejskich angażujących się na Białorusi rozwój społeczeństwa obywatelskiego, normy, standardy i demokracja schodzą na dalszy plan, ustępują dbaniu o bezpieczeństwo – mówi Joerg Forbrig, ekspert amerykańskiego think tanku German Marshall Fund. Białoruskie społeczeństwo obywatelskie długo czuło silne poparcie państw Zachodu, także Polski. Teraz ono znika, przekierowano je ku Ukrainie, Mołdawii i Gruzji. – Kraje te są bardziej skłonne do reform. Natomiast na Białorusi zaczęto w pierwszej kolejności rozmawiać z rządem. Obcięcie funduszy dla Biełsatu jest najlepszym przykładem tej zmiany i wywrze silny demoralizujący efekt – dodaje Forbrig. Sama opozycja, po ponad dwóch dekadach brutalnych opresji, bez wolnych wyborów i kampanii, dostępu do obywateli, trwa ostatkiem sił i za sprawą zewnętrznego finansowania. Wstąpienie w jej szeregi wymaga heroizmu, niewielu ma na to ochotę. – Jej liderzy są pokłóceni i wieczni jak Łukaszenka. Opatrzone twarze nie przyciągają młodych, by poważnie się zaangażować. Opozycja jest w najsłabszej kondycji od czasu uzyskania niepodległości, co w połączeniu z atmosferą zagrożenia po Krymie i Donbasie rezonuje potrzebą spokoju i stabilizuje władzę Łukaszenki – uważa miński politolog Jauheni Preiherman. – Musimy pogodzić się, że Białoruś jest niedemokratycznym krajem za naszą wschodnią granicą. Skoro nikt nie ma ochoty na Płoszczę, białoruski odpowiednik Majdanu, to logika podpowiada, by pomóc przesuwać system z dyktatury w kierunku miękkiego autorytaryzmu – stwierdza Witold Jurasz. Gospodarka się kurczy Również Białorusi zależy na ociepleniu relacji z Polską. Łukaszenka ma swoje powody: od trzech lat, od początku kryzysu ukraińskiego, nastrój w kraju się pogarsza, zmiany odczuwają wszyscy obywatele. Wzrosły ceny, a wzrost płac nie idzie z nimi w parze. Mimo licznych ograniczeń celnych korzystniej jest robić zakupy za granicą, produkty z polskich, a także litewskich i łotewskich sklepów są w niemal każdym białoruskim domu. Gospodarka się kurczy, wiele niemodernizowanych branż przemysłu straciło konkurencyjność: od rafinerii, przez produkcję opon, ciężkich maszyn i autobusów, aż po tkactwo z lnu, długo źródło narodowej dumy. Jak w każdym kraju silnie kontrolowanym przez władzę centralną, inwestowanie na Białorusi jest sporą sztuką. – Inwestorzy potykają się o problemy, których nie potrafią rozwiązać władze lokalne mające doświadczenia w kontaktach głównie z biznesem rosyjskim i ukraińskim. Na niektóre decyzje czeka się więc miesiącami, bo urzędy boją się je wydać – mówi Jauheni Preiherman. Jeśli chce się promować swój biznes na Białorusi, trzeba wystartować od dużego przedsięwzięcia, za grube miliony i z błogosławieństwem prezydenta. I najlepiej, by była to inwestycja od podstaw, na surowym korzeniu. – Kto chce dziś robić duże interesy na Białorusi, lata do Mińska, Wilna i Moskwy, ale nie do Warszawy. Z oczywistych względów nie możemy konkurować z Moskwą, ale nawet Litwini prowadzą bardziej zręczną i profesjonalną politykę, pozbawioną pychy i imperialnej buty – uważa Jurasz. Łukaszenka, tak jak wielu jego rodaków, nie przepada za słowem prywatyzacja. Tak samo nie lubi słowa reforma. Kto, jak prezydent, wchodził w dorosłe życie w latach 80. i pierwszych 90., kojarzy reformy z zapoczątkowanym przez pierestrojkę chaosem, biedą, niepewnością i władzą pozbawioną wszelkiej możliwości działania. Przebudowa systemu gospodarczego musiałaby kosztować miejsca pracy. Sektor państwowy wypłaca pensje 70 proc. zatrudnionych Białorusinów i wytwarza 70 proc. PKB. Kiedy państwa nie stać na utrzymywanie klosza względnej stabilizacji dla wszystkich, nieefektywność zaczyna razić. Oficjalnie bezrobocie utrzymuje się na poziomie poniżej 1 proc. Z tym że to liczba tych, którzy zgłaszają się po niskie zasiłki dla bezrobotnych, wypłacane w zamian za świadczone prace publiczne, np. zamiatanie ulic. Niezarejestrowanych, pracujących w niepełnym wymiarze albo jeżdżących do pracy do Rosji jest sporo więcej, w sumie może nawet ponad 10 proc. I to jest punkt wyjściowy do zmian. Krótka poprawa stosunków Zachowanie gospodarczego status quo długo szło bardzo dobrze. Łukaszenka zakładał, że koniunktura na świecie długo się utrzyma i zamożna Rosja, bogacąca się na sprzedaży drożejącej ropy naftowej i gazu ziemnego, zechce podtrzymywać Białoruś kredytami. Wsparcia szukano też w naftowej Wenezueli, obecnie także znajdującej się w gospodarczej zapaści. Rzeczywistość jednak nie zechciała dostosować się do białoruskich rachub. Zgodnie z obecną linią za wszelką cenę należy zachować spokój i nadal na kredyt kupować czas. Białoruś, jak zawsze w okresie trudności, jest gotowa pożyczyć na nielubianym Zachodzie i obiecać, że pójdzie na zaproponowane przez Zachód ustępstwa. Przy czym Łukaszenka nie traci swojej legendarnej elastyczności. Przez 22 lata prezydentury wyćwiczył umiejętność manewru i korzystania z nadarzających się okazji. Obecne ocieplenie w stosunkach z Zachodem, a Polska na nim korzysta, towarzyszy negocjacjom warunków pożyczki z Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Podobnie było w latach 2008–10. Też był kredyt, wykorzystany i spłacony, postawiono warunki, których Łukaszenka nie spełnił. Nie było zmian strukturalnych w białoruskiej gospodarce. Na krótko poprawiły się stosunki z Unią i poszczególnymi państwami unijnymi, wypuszczono więźniów politycznych, obiecano nieco bardziej wolne wybory, zmniejszono presję na prasę i społeczeństwo obywatelskie, ale zbliżenie gwałtownie się skończyło w jeden wyborczy wieczór grudnia 2010 r., po brutalnym stłumieniu protestów obywatelskich wywołanych fałszerstwami wyborczymi. Warto jednak pamiętać, że zachodni nacisk na Łukaszenkę przesuwa go bliżej Rosji. Joerg Forbrig zachęca, by wykonać ćwiczenie umys