Kto będzie nowym prezydentem Iranu?

Wśród historyków zajmujących się rewolucją islamską w Iranie popularna jest teoria heglowskiego ukąszenia. Wielu z późniejszych liderów rewolucji w latach 60. i 70. spędziło sporo czasu za kratkami jako więźniowie polityczni. Trudno dziś powiedzieć, ile w tym było perfidii reżimu szacha, ale bardzo często trafiali do jednej celi z przywódcami partii komunistycznej Tudeh. Opisał to m.in. lewicujący pisarz Husznag Asadi, który odsiadywał wyrok z obecnym Najwyższym Przywódcą Alim Chameneim. Siłą rzeczy rozmawiali, spierali się… i zaskakująco często zgadzali ze sobą. Asadi twierdzi nawet, że głównie to Chamenei się z nim zgadzał. Według niego tamte więzienne rozmowy do dziś wpływają na irańską politykę. – Można przewrotnie powiedzieć, że w kazamatach szacha my, komuniści, sprzedaliśmy islamskim fundamentalistom sznur, na którym potem sami zawiśliśmy. Przywódcy rewolucji oczywiście nie adaptowali materializmu dialektycznego, ale już bolszewickie metody jak najbardziej. I dzięki temu, mimo niezliczonych prób i testów, ten reżim wciąż się trzyma. Najbliższa próba już 19 maja, gdy Irańczycy będą wybierać prezydenta na 4-letnią kadencję. Nie jest to najważniejsze stanowisko w państwie. Nadrzędną pozycję ma Najwyższy Przywódca, wybierany dożywotnio przez 88-osobowe Zgromadzenie Ekspertów. Ci wybierani są w wyborach powszechnych, ale tylko z grona kandydatów zaakceptowanych przez Radę Strażników, którą z kolei wybiera Najwyższy. Rada lustruje zresztą kandydatów we wszystkich irańskich wyborach, biorąc pod uwagę zgodność ich poglądów i postawy życiowej z ideałami rewolucji. Do obecnych wyborów dopuściła tylko sześciu kandydatów z ponad 3 tys. chętnych. I tak rządzi partia Zawiłość systemu politycznego Iranu jest przejawem heglowskiego ukąszenia jego twórców, na czele z przywódcą rewolucji i pierwszym Najwyższym Ruhollahem Chomeinim. – Taka konstrukcja pozwala na pełną kontrolę spektaklu politycznego, którego rezultaty nie mają wpływu na prawdziwe ośrodki władzy. Tak jak w Związku Radzieckim: był tam przewodniczący, premier i ministrowie, a i tak wszystkim rządziła partia – mówi Ali Alfoneh z Atlantic Council. – Spektakl wyborczy jest jednak niezbędny, bo legitymizuje reżim w kraju i za granicą. Pierwszoplanową rolę w najbliższym spektaklu odegra Hasan Rohani, obecny prezydent Iranu, któremu prawo pozwala pozostać na stanowisku jeszcze jedną kadencję. Nie zdarzyło się zresztą w 38-letniej historii islamskiej republiki, aby urzędujący prezydent przegrał wybory. Według nieoficjalnych i wątpliwych sondaży (których nie można publikować) poparcie dla Rohaniego jest na poziomie 50 proc., co oznacza, że sprawa może się nie rozstrzygnąć w pierwszej turze – musiałby zdobyć ponad połowę głosów. Jeśli to się nie uda, dwóch kandydatów z najlepszymi wynikami zmierzy się w drugiej rundzie tydzień później. Wybór Rohaniego cztery lata temu wywołał wiele entuzjazmu. Zarówno wśród Irańczyków, zmęczonych dwiema kadencjami jego poprzednika Mahmuda Ahmadineżada, który pogrążył gospodarkę i o mało nie doprowadził do wojny z Ameryką, jak również wśród zachodnich polityków, którzy liczyli na poskromienie irańskich ambicji nuklearnych. W dużym stopniu Rohani spełnił te oczekiwania. W 2015 r. podpisał z sześcioma mocarstwami umowę, na mocy której Iran zrezygnował z bomby w zamian za wyjście z międzynarodowej izolacji politycznej i gospodarczej. W kraju udało się zdusić inflację. Oczekiwania ekonomiczne były jednak większe. Śmierć za obrazę Rohani jest postrzegany jako „reformator”, czasem nawet jako „liberał”. W odróżnieniu od swoich dwóch największych rywali. Pierwszy z nich to Mohamad Kalibaf, mer Teheranu i etatowy kandydat na prezydenta. Kalibaf uważany jest za „twardogłowego”, zwolennika tzw. gospodarki oporu, czyli zamknięcia Iranu przed zachodnimi wpływami. Drugi z konkurentów Rohaniego to Ebrahim Raisi, młody duchowny średniego szczebla, który uważany jest za „radykała” i podopiecznego Najwyższego Przywódcy Chameneiego. Odkąd Raisi został szefem największej fundacji religijnej w kraju, czyli de facto największego przedsiębiorstwa państwowego, mówi się o nim jako o możliwym następcy schorowanego już 77-letniego Chameneiego. Wszystkie te określenia, „reformator”, „liberał”, „twardogłowy”, „radykał”, nie przypadkiem znalazły się w cudzysłowie. – Używane bezmyślnie przez zachodnią prasę, są próbą przeniesienia europejskiej czy amerykańskiej kalki politycznej do warunków irańskich, co jest bezsensowne – przekonuje Afszin Molawi, irański politolog i autor książki „The Soul of Iran” (Dusza Iranu). „Umiarkowanie” to zresztą w irańskim kontekście pojęcie bardzo względne, co obcesowo skomentował kiedyś Henry Kissinger, były sekretarz stanu USA. Odnosząc się do reżimu ajatollahów, napisał, że „umiarkowany Irańczyk, to taki, któremu skończyła się amunicja”. Akceptowalne przez reżim spektrum polityczne w ostatnich latach przesunęło się dalece na prawo. Za centrystów uważa się dziś ludzi, którzy są odpowiedzialni za zbrodnie przeciwko opozycji z lat 80., jak Ebrahim Raisi, czy najbardziej lojalnych funkcjonariuszy reżimu, jak Rohani, choć podczas jego pierwszej kadencji z paragrafu o obrazie islamu na śmierć skazano ponad 3 tys. Irańczyków, więcej niż za Ahmadineżada. Jego „umiarkowany” wizerunek pomógł jednak Iranowi w ściągnięciu szeregu inwestycji zagranicznych, udało mu się podpisać wspomnianą umowę nuklearną. Zachodni politycy, rozmawiając z nim, nie muszą się później tłumaczyć, że legitymizują w ten sposób coraz bardziej konserwatywną teokrację. Mogą przekonywać, że wspierają „umiarkowanych” przeciwko „radykałom”. Wypchnięcie z legalnej polityki prawdziwej opozycji może się jednak źle skończyć dla samego reżimu. Jej publiczna obecność, choć bez wpływu na władzę, dawała jej zwolennikom nadzieję na powolną liberalizację systemu w ramach obowiązującego porządku politycznego. Nadzieję na to, że wybory mają jednak jakieś znaczenie. „Dziś w Iranie nie ma już zaworów bezpieczeństwa. Prędzej czy później znajdzie się iskra, która wywoła kolejne protesty przeciwko władzy ajatollahów. Ale nie będzie już opozycji, która stanęłaby w obronie systemu. Ajatollahom pozostanie tylko brutalna siła, a to może nie wystarczyć” – pisze Asadi. Jeszcze przed rewolucją pod koniec lat