Bydgoszcz nadal wielu osobom kojarzy się z legendarnym już Rometem czy Kobrą, czyli z fabrykami, które słynęły ze swoich niezawodnych wyrobów. Mimo emocji, jakie wywołało zniknięcie licznych fabryk w latach 90., wielu bydgoszczan nadal wspomina pracę w tych miejscach. To dlatego że fabrykach, których w Bydgoszczy było wiele, pracowały czasem całe pokolenia. Co więcej, świadomość ciągłości przedsiębiorstw potrafiła przetrwać zmiany, jakie zachodziły w obrębie tych firm. I nadal zdarza się, że ktoś mówi, że pracuje „u Blumwego”, choć miejsce to od dawna nazywa się Fabryką Obrabiarek do Drewna.
Trudno się więc dziwić, że Bydgoszcz z łatwością wpisała się w coraz bardziej popularny trend turystyki industrialnej – kilka lat temu w mieście powstał Szlak Wody, Przemysłu i Rzemiosła TeH2O, a rok 2018 został ustanowiony Rokiem Bydgoskiego Dziedzictwa Przemysłowego.
Stare fabryki, wieże, kanały...
Szlak obejmuje 15 miejsc: Zarządzające Szlakiem Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego, które na Szlaku ma czterech reprezentantów: Spichrze nad Brdą (tam prezentowana jest wystawa historyczna poświęcona również mało znanym bydgoskim fabrykom i zakładom produkcyjnym), a także obiekty muzealne na Wyspie Młyńskiej – Galeria Sztuki Nowoczesnej i Zbiory Archeologiczne, których budynki ściśle wiążą się z przemysłową historią miasta nad Brdą, Europejskie Centrum Pieniądza, przypominające o mennicy królewskiej, Exploseum, będące dumą bydgoskiej turystyki oraz od niedawna Apteka pod Łabędziem (dawne Muzeum Farmacji).
Istotne jest również Muzeum Wodociągów, które na Szlaku ma dwa obiekty – Wieżę Ciśnień i Halę Pomp. Oba miejsca, choć zatraciły swą pierwotną funkcję, wciąż opowiadają industrialną historię miasta i dobrze sprawdzają się jako nietuzinkowe przestrzenie wystawiennicze.
W skład Szlaku TeH2O wchodzi także Kanał Bydgoski i muzeum mu poświęcone, Muzeum Fotografii przy Wyższej Szkole Gospodarki, Muzeum Mydła i Historii Brudu, które bije rekordy popularności, a także obiekty pozamuzealne: Warzelnia Piwa Bydgoszcz, Dawna Gazownia Miejska, Fabryka Obrabiarek do Drewna, Introligatornia przy Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej oraz Barka Lemara.
Ważne i niezmienne punkty w mieście
Szlak TeH2O jest również podzielony na trzy grupy tematyczne. Pierwsza z nich to miejsca, w których działalność nie uległa znaczącym przemianom przez lata funkcjonowania – w tej grupie mieści się Fabryka Obrabiarek do Drewna, Introligatornia przy Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej oraz Dawna Gazownia Miejska. Miejsca te, na stałe “wpisały się” w zabudowę miasta, są rozpoznawalne nie tylko z racji nietypowej dla naszych czasów architektury.
Druga grupa to miejsca, gdzie obiekty zmieniły swoją historyczną funkcję i zostały przystosowane do zupełnie nowych zadań, ale równocześnie zadbano w nich o zachowanie informacji o ich przemysłowej przeszłości. To najliczniejsza grupa obiektów na Szlaku TeH2O. Na przykład Wieża Ciśnień, należąca do Muzeum Wodociągów: niegdyś miejsce to służyło zaopatrywaniu w wodę wyżej położonych dzielnic Bydgoszczy, jednakże postęp technologiczny pozwolił na odejście od jej pierwotnej roli. Wtedy zaczęła postępować degradacja wieży, czasowo wyłączono ją nawet z jakiejkolwiek działalności. Sytuacja się zmieniła, gdy Wieża Ciśnień zyskała w Bydgoszczy funkcję muzealną i wystawienniczą. Została pieczołowicie zrewitalizowana, przystosowana do przyjmowania zwiedzających i łączy dziś cechy tematycznego muzeum historycznego oraz niezależnej galerii sztuki.
Na podobnych zasadach działa drugi obiekt Muzeum Wodociągów, który znalazł się wśród obiektów Szlaku TeH2O – Hala Pomp. Tam, w zabytkowym budynku, zamiast dawnej przepompowni znajdziemy teraz sale wystawiennicze, które mogą być również salami koncertowymi, miejscami na pokazy mody, wydarzenia komercyjne czy prywatne. Za to Exploseum, będącym niegdyś w Bydgoszczy fabryką materiałów wybuchowych, jest dziś muzeum opowiadające historię tego miejsca, a Spichrze z budynków magazynowych awansowały do rangi muzeum historii Bydgoszczy.
Do trzeciej grupy można zaliczyć Muzeum Mydła i Historii Brudu, Muzeum Kanału Bydgoskiego, Warzelnię Piwa Bydgoszcz, Aptekę pod Łabędziem oraz Muzeum Fotografii przy Wyższej Szkole Gospodarki. Tu stworzono nowe obiekty, ale prezentują one dokonania różnych dziedzin bydgoskiego przemysłu i rzemiosła. Są to miejsca, których lokalizacja jest już związana z historią danego miejsca (np. Warzelnia mieści się w dawnej farbiarni, a Muzeum Fotografii w budynku będącym niegdyś wozownią). Jednak prezentowane w nich ekspozycje dotyczą bydgoskich marek i wyrobów: Muzeum Fotografii związane jest z historią zakładów fotograficznych Alfa i Foton, Warzelnia z bogatą historią bydgoskiego piwowarstwa, a Apteka przybliża tajniki skrupulatnej pracy farmaceutów. Muzeum Mydła też przypomina o tradycjach zakładów produkujących środki czystości.
Po bydgosku
Kolejnym miejscem na Szlaku, które ma już dużo wspólnego z nowoczesnymi rozwiązaniami jest FOD, czyli Fabryka Obrabiarek do Drewna. Przedsiębiorstwo całkowicie zmieniło lokalizację, przez co w Bydgoszczy pojawiają się pytania o przyszłe losy zabytkowej hali produkcyjnej, należącej do dawnej fabryki Blumwego. Nie ma jeszcze ostatecznych postanowień, ale należy pamiętać, że takie decyzje nie zapadają łatwo. Uświadamiają one, że nie ma nic stuprocentowo stałego i że twórcy Szlaku też muszą być elastyczni.
Potencjał wykorzystania tych wszystkich miejsc stanowi o fenomenie Szlaku TeH2O. Szlak definiuje teraz też bydgoską tożsamość: „po bydgosku” to znaczy “solidnie, rzetelnie”. I tą wysoką jakość można na nim spotkać w smaku warzelnianego piwa, doskonałości kosmetyków z Bydgoskiej Wytwórni Mydła czy w niezawodności traków z FOD-u, które przeżyły dwa pokolenia założycieli fabryki.