„Jak jest zima, to musi być zimno” – pouczał Stanisław Bareja w filmie „Miś”. Jak do oczyszczalni komunalnej trafiają nasze odchody, to wokół musi śmierdzieć – przekonują okolicznych mieszkańców władze gminy Miedźna na Śląsku. I dodają: oczyszczalnia ścieków to nie fabryka czekolady – tym bardziej perfum.
Rzecz w tym, że problem ten dokuczliwie zalatuje w stronę obywateli z posesji rozrzuconych nieopodal biologicznej oczyszczalni Lemna. To w sumie około 150 beneficjentów smrodu.
Gmina liczy sobie ponad 15 tys. mieszkańców, połowa z nich wiedzie żywot w pogórniczych blokach zlikwidowanej kopalni Czeczott. Im śmierdzi mniej albo wcale, za sprawą korzystnej róży wiatrów.
Czytaj także: Bitwa o wieś
Smród na ostrzu noża
Smród szczególnie intensywnie – także w wymiarze politycznym, notorycznie nasila się w roku wyborów samorządowych. Był stawiany na ostrzu noża w 2014 r. i w latach wcześniejszych, więc przemożną siłą smrodliwego natręctwa wraca i teraz. Czy uda się go w nadchodzącej kadencji pokonać? I w imię czego? Upiorny problem dotyka kilku procent wyborców. Problem da się spuścić i zamknąć sprawę – ale kosztem inwestycji w chodniki, ulice, przedszkola itp. w sołectwach, w których moc smrodu nie jest przemożna.
– Jak więc żyć? – pytają Elżbieta i Dariusz Kleinowie, lekarze, którzy kupili od gminy w 2009 r. ziemię w sołectwie Frydek, a dwa lata później wprowadzili się do wymarzonego domu. – Czujemy się oszukani przez gminę, która sprzedała nam działkę z uciążliwym sąsiedztwem – mówili na wrześniowej sesji Rady Gminy poświęconej m.in. Lemnej. Nieruchomość Kleinów co rok traci na wartości z racji coraz obrzydliwszego odoru. Zastanawiają się, czy nie pozwać gminy do sądu o odszkodowanie za „ukrytą wadę” przedmiotu sprzedaży.
Owszem, wiedzieli, że kupują działkę o rzut kamieniem – przez pole i las – od oczyszczalni: – Ale zapewniano nas, że gmina lada moment rozwiąże ten problem. Potwierdzali to też wcześniej wybudowani sąsiedzi, których także uspokajano, że sprawa smrodu jest na dobrej drodze. – Proszę nas nie marginalizować, bo nie mamy takiej siły wyborczej, jak ci z bloków, i nie traktować jak mieszkańców drugiej kategorii – prosi Klein.
Kamila Rudnicka, ich sąsiadka, mieszka w Miedźnej od 1998 r. Dodaje: – Obrzydliwy i upierdliwy smród wypełza po zimie i wisi nad nami do następnej. Na okrągło. Okna i drzwi trzeba zaklejać taśmami. Jak żyć?
W odpowiedzi od lat słyszą to samo – że amerykańska technologia oczyszczalni Lemna nie nadaje się do naszego klimatu. – W Kalifornii się sprawdza, u nas nie! – tłumaczy od lat Roman Pająk, prezes Gminnego Zakładu Gospodarki Komunalnej. Jak Abel krowie. Na nic – ludzie chcą dobrej zmiany. Chcą wstać z kolan, i żeby na górze nie śmierdziało.
Kopalnia na sto lat
Miedźna, niczym Kalifornia, od początku lat 90. przyciągała co zamożniejszych. Prawie jedna piąta gminy to dawna Książęca Puszcza Pszczyńska w znakomitej części porosła półwiecznymi drzewami. Tereny położone w dolinie Wisły, poprzecinane parowami, rzeczkami, łąkami, uroczyskami – cuda natury.
Rzut beretem do Bielska Białej i w Beskidy, niedaleko Kraków i Katowice. Nic tylko kupować, budować i najlepiej trzymać konie pod siodło lub do bryczki. Takie maniery kłują w oczy tych z pogórniczych osiedli. Jak to? Im aż tak się nie powiodło.
W latach radosnej górniczej twórczości w sołectwie Wola zbudowano dużą kopalnię Czeczott. Otwarto ją w 1985 r., a w 2005 r. zlikwidowano. Według planu miała żyć ze sto lat. Przy niej powstały duże osiedla z całą infrastrukturą – w tym z mechaniczną oczyszczalnią Promlecz. Wydawało się, że gmina zmierza w stronę statutu miasta z prawdziwego zdarzenia. Nic z tego…Węgiel wprawdzie jest, ale tak poszatkowany, że nie opłaca się go wydobywać. W tamtych latach z tych samych powodów podobny los przypadł nowej kopalni Morcinek – tuż przy czeskiej granicy. Budowa jednej kopalni to kilka miliardów dzisiejszych złotych. Poszły w dym. Ale wróćmy do naszego smrodu…
Innych sołectw nie podłączono do oczyszczalni w Woli, tylko na granicy Miedźnej i Frydka, na początku lat 90. zbudowano biologiczną oczyszczalnię Lemna – według technologii amerykańskiej. Takich zakładów jest w kraju ok. 50. W sąsiedztwie każdego śmierdzi jak cholera. Dlaczego?
Rzęsa nie radzi sobie w tym klimacie
Problem w tym, że główny ciężar rozprawienia się z komunalnymi fekaliami bierze na siebie – według tego pomysłu – rzęsa wodna, czyli lemna. Lemna żywi się związkami fosforu i azotu. Przez jej kożuch nie mają prawa przedostawać się żadne smrody i wyziewy. Nie mają prawa w Kalifornii. U nas to nie działa. Kożuch naszej rzęsy jest nadzwyczajny.
Według instrukcji obsługi rocznie na dnie osadników miało odkładać się do 2 cm osadu nadmiernego. Niewiele. Przez dwie dekady miał być spokój, stąd nie przewidziano wcześniejszego usuwania tej szczególnej „mikstury”. U nas po paru latach było już jej niemal półtora metra.
I wciąż rosła. Szybko się rozkładała i w nadmiarze uwalniała gazy. Pies w tej rzęsie jest pogrzebany w takim szczególe, że rzęsa w naszym klimacie „nie pracuje” w zimie. Zamiera lub wymiera. Gdyby miała temperaturę dodatnią, to przez cały rok dawałaby z siebie wszystko. Jak w Kalifornii. Ale u nas odradza się wiosną i jest już za późno na pokonanie naszych odchodów. Zima trzyma je jeszcze w swoich lodowych objęciach, ale wiosną jak zawieje fekalnym odorem pomieszanym z chemikaliami – wszystko przewraca się na drugą stronę i podchodzi do gardła.
Smród rzecz względna
Co ciekawe, przy samej Lemnie nawet nie śmierdzi. Wiatr to wszystko, co wydala, dźwiga do góry i ponad drzewami mocarnie przenosi kilkaset metrów dalej – właśnie tam, gdzie osiedlili się miłośnicy pszczyńskiego pejzażu. Uważają, że ich protesty są lekceważone. Tymczasem jednym śmierdzi – innym nie! Smród to rzecz względna. W Polsce nie ma norm odorowych, więc nie ma jak go fachowo zbadać. Tylko organoleptycznie – jak u Barei.
O tym wszystkim rzęsiście zasmrodzeni od stóp do głów mieszkańcy rozmawiali w 2014 r. z Bogdanem Taranowskim, wójtem Miedźny, i innymi władzami. Wójt jest teraz faworytem na piątą już kadencję. Już wówczas snuto pomysły hermetyzacji (przykrycia) Lemny, budowy nowej oczyszczalni albo otoczenia starej kurtyną wodną. – Powiedzieliśmy gminnej władzy, że przez 4–5 lat zatkamy nosy i poczekamy – przypomniał Klein. – I co? I nic! Jesteśmy w tym samym miejscu. Nic nie zrobiono.
Wójt Taranowski oponował: – Jak to nic? Wybudowaliśmy żłobek, przedszkole, kanalizację… To wszystko to jest nic?
Wyjaśnił też, że budowa nowej oczyszczalni to kilkadziesiąt milionów złotych. To przerasta możliwości gminy: – W tej kadencji musieliśmy oddać górnictwu 11 mln zł, choć kopalni u nas nie ma! Problem w tym, że przez lata kopalnie płaciły gminom górniczym opłaty eksploatacyjne. Trybunał Konstytucyjny uznał, że niesłusznie, więc teraz muszą oddawać kasę nowym spółkom węglowym.
– A musimy mieć świadomość, że czeka nas generalny remont mostu, szkół, oświetlenia. Gdybyśmy z tego zrezygnowali, byłoby to nieroztropne i nieodpowiedzialne – dodał wójt.
Prezes Pająk przypomniał nową koncepcję na pozbycie się smrodu. Po modernizacji oczyszczalni Promlecz (na którą wciąż jeszcze brakuje środków) ścieki z Lemny popłyną do niej dwoma rurociągami: – Jesteśmy na etapie ich projektowania, ale z budową ruszymy dopiero wtedy, gdy Wola będzie mogła przyjąć i przerobić dodatkową ilość ścieków.
Co nas truje
Kleinowie przyszli na sesję uzbrojeni w argumenty natury zdrowotnej – w badania Zakładu Higieny Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu jednej z oczyszczalni biologicznych w Wielkopolsce. Dotyczyły aerozolu biologicznego. Wyszło, że bioaerozol roznosi na dużych przestrzeniach – nie tylko w sąsiedztwie oczyszczalni, ale nawet na odległość 3 km – bakterie, wirusy, zarodniki grzybów, pyłki roślin… Same bakterie są z grup kałowych, coli, pneumonie, gronkowce i paciorkowce, drożdże, wirusy zapalenia wątroby typu A, B, C… Dariusz Klein wymienił objawy wynikające z narażenia na bioaerozol: – Od przeprowadzenia się do Frydka w 2012 r. jestem leczony z powodu astmy – przyznał. Lemna stwarza zagrożenia bakteriologiczne w gminie i daleko poza nią. – Nie możemy zdrowia ludzi wyceniać w pieniądzach i stawiać na jednej szali, a na drugiej drogi, chodniki. Nikt nie ma prawa tak podchodzić do naszego zdrowia!
Radna Małgorzata Antos zauważyła, że przez 18 lat nic nie zrobiono, żeby oczyszczalnię zamknąć, a teraz słyszy, że nie można jej zmodernizować, ponieważ nie nadaje się do naszych warunków klimatycznych: – Gmina składa się z różnych środowisk, więc zastanówmy się, jak przynajmniej ulżyć doraźnie tym, którym Lemna nie daje żyć. Bo zdrowie ludzi nie jest niczym mierzalne.
Z szerszej perspektywy
– Nie zgadzam się na wycenianie państwa zdrowia – zwrócił się do Kleina radny Michał Przewoźnik – na 20 czy więcej milionów, bo za taką sumę mamy zrobić dla was oczyszczalnię.
Klein: Nie dla nas, ale dla wszystkich…
Przewoźnik: – Zgoda, dla wszystkich. Ale wtedy nie zrobilibyśmy choćby oświetlenia ulicznego. Doszłoby do wypadku śmiertelnego. Więc na ile to życie wyceniacie? Dodaje: – Osobiście przyznaję państwu rację, nie da się mieszkać w takich warunkach, ale spójrzcie na problemy gminy szerzej, z punktu widzenia wójta, przewodniczącego, rady, po prostu szerzej…
Głos zabrał Stanisław Lubański, przewodniczący Rady Gminy i tej sesji: – Pieniądze trzeba dzielić tak, żeby dla wszystkich starczyło…My też jesteśmy mieszkańcami gminy, pragniemy porządku i ładu. Ale mówienie, że nic nie zostało zrobione, to mijanie się z prawdą. Przewodniczący zauważył, że faktycznie minęły cztery lata i nic nie zostało zrobione: – Ale w najbliższej kadencji należy wszystko postawić na ostrzu noża. Nikt sprawy Lemny nie zamiata pod dywan.
Przewodniczący Lubański smrodliwy punkt gminnej sesji zakończył optymistycznie: – Pokazaliśmy, jak powinna wyglądać sesja i dyskusja na niej w demokratycznym kraju i demokratycznej gminie.
Cóż, uprawianie demokracji w gminie – szczególnie kiedy jednym śmierdzi, a innym nie – to nie jest łatwy kawałek chleba. Nie było mowy o tym, kto przed laty uszczęśliwił gminę (i kilkadziesiąt innych w kraju) kalifornijską Lemną. Póki co sprawa nadal śmierdzi. I zamyka się refleksją: jak jest oczyszczalnia naszych odchodów, wokół musi śmierdzieć. W końcu nie sr..y fiołkami. Bynajmniej.
Czytaj także: Fetor nad Polską