Wizja niemieckich stołów. „Polnische Schweinerei!” – usłyszał siedemnastoletni Tadeusz Brzeziński, gdy 9 maja 1945 r. wraz z kilkoma starszymi mężczyznami opuścił swój transport repatriancki na stacji Krzyż. Zamierzali sprawdzić, czy miasto, do którego dotarł pociąg, nadaje się do zamieszkania. Kobiety jadące transportem postawiły swoim mężom ultimatum: dalej nie jadą. Byli w podróży już kilka tygodni – z całymi rodzinami, dobytkiem, inwentarzem. Cały czas powtarzano im, że jeszcze trochę i dojadą do „zastawionych suto niemieckich stołów”, które obiecywano im na świeżo przyłączonych do Polski ziemiach, nazywanych odzyskanymi. Rodzina Tadeusza Brzezińskiego jechała z Kołomyi jednym z pierwszych transportów, który dotarł do Krzyża, ale niemieckie stoły okazały się dla większości z nich gorzkim rozczarowaniem.
Niemcy. Okrzyk, który do dziś z przykrością wspomina pan Tadeusz, pochodził z ust Niemki wychylającej się z okna jednej z ocalałych kamienic. „Oho, ładnie nas tu witają pierwszego dnia” – pomyślał młody przesiedleniec. Krzyż jeszcze kilka miesięcy temu nazywał się Kreuz (Ostbahn) i był małym, zasobnym miasteczkiem leżącym na przedwojennej granicy niemiecko-polskiej – po jej zachodniej stronie. (Historycznie to niemiecka Neumark, czyli Nowa Marchia, w międzywojniu Grenzmark, po wojnie Wielkopolska). Według spisu powszechnego z 1939 r. zamieszkiwało je jedynie kilku Polaków – resztę z ok. 5 tys. obywateli stanowili Niemcy i niewielka, w pełni zasymilowana mniejszość żydowska. Miasto powstało w drugiej połowie XIX w. na bazie osady na skrzyżowaniu nowo wybudowanych linii kolejowych.