Za czasów Heroda, króla Judei, żył pewien kapłan, imieniem Zachariasz, z oddziału Abiasza. Miał on żonę z rodu Aarona, a na imię było jej Elżbieta. Oboje byli sprawiedliwi wobec Boga i postępowali nienagannie według wszystkich przykazań i przepisów Pańskich. Nie mieli jednak dziecka, ponieważ Elżbieta była niepłodna. Kiedy Elżbieta poczęła, pozostawała w ukryciu przez pięć miesięcy. Tak uczynił mi Pan – mówiła – wówczas, kiedy wejrzał łaskawie i zdjął ze mnie hańbę w oczach ludzi”. Bezpłodność. Często jest postrzegana jako marginalny i czasowy problem. Marginalny, bo wydaje się, iż dotyczy promila społeczeństwa. Czasowy, bo pewnie z czasem przechodzi, a jak nie, „to takie pary powinny adoptować dzieci i po sprawie”. Trwale lub czasowo dotyczy on już 15–20 proc. par. Mniej więcej co piąta para wychodząca z kościoła czy urzędu stanu cywilnego będzie miała ten kłopot! Przyjmując, że rocznie odbywa się w Polsce 100 tys. ceremonii zaślubin, dotyczy to 20 tys. par, 40 tys. osób. Z badań nasienia mężczyzn (w skrócie – określa się stosunek zdrowych do „chorych” plemników) wynika, iż to, co kilkanaście lat temu uznawano za patologię, dziś zaczyna być normą; po prostu permanentnie jakość nasienia się pogarsza w całej populacji mężczyzn. Nie ma co liczyć na samoistną likwidację problemu, można wręcz mówić o jego progresji, a nie remisji, o epidemii. Jak wyglądają problemy takich par, jak im się pomaga i jakie są perspektywy zmian? Gdy nie wychodzi Pozornie tym, którzy nie przeszli przez ten problem, wydaje się: cóż, oni nie mają dzieci i tyle. Intuicyjnie zapewne każdy czuje, że jest to kłopot dla danej pary. Ale nie jakiś kardynalny, mogący decydować o trwałości samego związku, jakości życia, poczuciu spełnienia jako mężczyzny czy kobiety. Okazuje się jednak, że bezpłodność – zależnie od badań – stawiana jest na równi np. ze zdradą jako przyczyna rozpadu bliskich związków lub może ją nawet przewyższać. Bezpłodność dotyka nie tylko osoby chorej. Oczywiście partnera, z którym planuje się mieć dziecko. Ale i dalszej rodziny (oczekiwanie bycia dziadkiem, babcią) oraz przyjaciół, z którymi para może powoli tracić kontakt. Przyjaciele zaczynają mieć własne dzieci, co zmienia nieco treść rozmów, sposób spędzania wolnego czasu. Samą swoją obecnością przypominają o niespełnionych pragnieniach i problemach. Co czuje para, która nie może mieć dziecka? Jak to wpływa na postrzeganie siebie w kategoriach męskości/kobiecości? Jak ja się czuję, kiedy chęć posiadania dziecka jest wszechogarniająca, a on/ona nie może mi dać tego szczęścia? Albo też: ja nie jestem w stanie go dać. Nie można przed tym problemem uciec. Obejść go. Przespać i rano obudzić się bez niego. ON towarzyszy nam cały czas i dotyka nas oboje. Pojawia się brak satysfakcji, poczucie niespełnienia w życiu seksualnym. Poczucie winy, że nie umiemy zaspokoić partnera. Poczucie braku zrozumienia i samotności, wykluczenia społecznego czy nawet ostracyzmu. Oznacza to zatem, że bezpłodność sięga znacznie głębiej niż tylko samej sprawy posiadania dziecka. Psychologowie i seksuolodzy pracujący z bezpłodnymi parami porównują czasem ich sytuację do żałoby po utracie kogoś bardzo bliskiego. Choć może się to wydawać dziwne, żałoba ta jest dla wielu tym trudniejsza, że dotyczy osoby, która nigdy nie istniała – była zbiorem oczekiwań, pragnień i marzeń. Postaci, z którą nie można się pożegnać i, jak powiedział kiedyś pacjent, „człowiekiem, który nie może zaistnieć z mojego powodu – moja głowa tworzyła go przez prawie całe moje życie, bo zawsze chciałem mieć dziecko, a moje ciało nie może tego istnienia urzeczywistnić”. Następujące po sobie fazy żałoby – niedowierzanie, gniew i złość – powodują obniżenie nastroju, wzmożenie lękliwości o własne zdrowie, unikanie wielu sytuacji społecznych, wzajemne obwinianie się i w efekcie osłabienie więzi partnerskiej, co może prowadzić do rozpadu tego związku. Wyobraźmy sobie mężczyznę, który dowiaduje się, iż przyczyna niemożności zajścia w ciążę partnerki leży po jego stronie. Lekarz informuje go o farmakoterapii, ale wskazuje również na rolę psychiki – nastawienia w procesie zdrowienia. Zaleca brak stresu. On zaczyna współżycie z partnerką: wiem, myśli, że być może właśnie teraz uda mi się począć dziecko, a może – jak zwykle – polegnę... Dużo relaksu, powiada lekarz. On: jak tu się relaksować, kiedy tak bardzo chcemy mieć dzieci i tak długo się o nie staramy, a ja nie daję rady. Pozytywne myślenie, głoszą zalecenia. Jak tu o sobie pozytywnie myśleć, jeżeli nie nadaję się nawet na ojca, inni patrzą na mnie z pobłażaniem. Zamiast naturalnie czerpać przyjemność z seksu, koncentrować się na sobie i partnerce, mężczyzna zastanawia się, czy liczba jego zdrowych plemników będzie wystarczająca; czy wytrysk nie będzie za wcześnie; czy umieści on nasienie w najlepszym miejscu pochwy. Teraz spróbujmy zrozumieć kobietę, która nie może mieć dziecka, jej odczucia i stres. Jesteś młoda, dążysz do potocznego ideału macierzyństwa. I nic. Pustka, gorszość, izolacja – pozostawiamy empatii czytelników zrozumienie kobiety, którą od tysięcy lat kultura ceni o tyle, o ile wykaże się jako matka. Nagle wszędzie widać te w ciąży, słychać głośne zabawy dzieci, przybywa kolejnych znajomych, którym „się udało”, w sklepach pojawia się masa atrakcyjnych udogodnień dla młodych rodziców. Możemy więc zauważyć, jak własne myśli i presja otoczenia osoby niepłodnej wpływają na jej... bezpłodność. Związek między psyche i somą wydaje się tu oczywisty. Gdy trzeba wykonać zadanie Optymistyczny scenariusz, w którym wspólny problem zdrowotny zacieśnia więź, a smutek przemieszany z nadzieją prowadzą do wzajemnego wsparcia i zrozumienia, jest niestety rzadki. Znacznie częściej nieplanowana bezdzietność prowadzi do wzajemnych żalów, poczucia winy i desperacji. Gdy miesiące nieudanych prób naturalnego poczęcia zmieniają się w kolejne lata pełne bólu, lęku i frustracji, seks przestaje kojarzyć się z przyjemną intymnością, a staje się zadaniem do wykonania i aktywnością wymuszoną instynktem rodzicielskim. Niepowodzenie w naturalnym zajściu w ciążę rujnuje rolę płciową, poczucie własnej wartości i atrakcyjności. A rolę tę budujemy od najwcześniejszych lat. Gdy pytamy małe dzieci o to, kim będą w przyszłości, dość często słyszymy odpowiedź: będę mamą, będę tatą. Macierzyństwo i ojcostwo są bowiem wpisane w stereotyp męskości i kobiecości, a cykl życia wydaje się niepełny bez okresu, w którym młode rodzicielstwo decyduje się na oddanie swojej uwagi wydanemu na świat owocowi miłości. Niektórzy pacjenci gabinetów seksuologicznych mówią o tym, że w młodości wiele energii poświęcali uniknięciu przedwczesnej ciąży. Teraz walcząc z niepłodnością czują się winni, że wcześniej nie założyli rodzin lub nie zawiązali związków na tyle stabilnych, aby mogło pojawić się w nich dziecko. Wielu żałuje odraczania rodzicielstwa ze względów zawodowych i materialnych – posiadania odpowiedniego w ich mniemaniu domu i zabezpieczenia finansowego. Badania pokazują, że znacznie wydłuża się okres między inicjacją seksualną a zawarciem związku małżeńskiego i w większości państw Europy wynosi dziś ok. 7–8 lat. W Polsce średni wiek inicjacji seksualnej wynosi 17–18 lat, na pierwsze dziecko decydujemy się najczęściej parę lat po zawarciu związku małżeńskiego i choć nadal mamy zbyt wysoki odsetek ciąż nieletnich, świadome macierzyństwo odkładamy na czas bliżej 30 urodzin. Problem niepłodności zaczyna się więc w małżeńskiej sypialni trzydziestoparolatków, a wszystkie negatywne emocje, żale, wątpliwości doznania mają tam swoje odzwierciedlenie. Płodność, jak nic innego, związana jest w naszej kulturze ze zdrowiem i sprawnością seksualną. Osoby mające z nią problemy są postrzegane i postrzegają siebie jako niepełnowartościowe, nie w pełni „sprawne”. W gabinetach seksuologów coraz częściej spotkać można pary straumatyzowane radami i żartami otoczenia, które dociekając przyczyn nieposiadania potomstwa oferują pomoc w „nauczeniu” małżonków skuteczniejszego życia seksualnego (to dowcip kierowany częściej do mężczyzn) i rekomendują, aby nie odkładać macierzyństwa, bo tykanie zegara biologicznego jest coraz głośniejsze (to kierowane jest do kobiet). W naszym społeczeństwie według wielu – prawdziwy mężczyzna ma wybudować dom, posadzić drzewo i spłodzić syna, a prawdziwa kobieta być „glebą, na której on – siewca, złoży swoje nasienie” – to cytat z podręcznika szkolnego! Często jeszcze przed oficjalną diagnozą para zaczyna mieć kłopoty seksualne. Seks zostaje skojarzony z problematyczną prokreacją i zaczyna jej służyć. Mężczyźni mówią czasem, że czują się ograniczeni do roli nasieniodawcy, a kobiety niechętnie angażują się w zbliżenie w okresie cyklu, w którym nie może dojść do zapłodnienia. Gdy zaciska się pętla Zaczyna się więc walka z bezpłodnością. Jak zaciskająca się pętla wokół pary, ale i każdego z partnerów z osobna. Już sam proces diagnostyczny staje się przyczyną silnych reakcji emocjonalnych i stresu. Towarzyszy mu lęk o niepowodzenie i świadomość, że niepłodność jest w większości przypadków nieuleczalna. Dochodzenie do wiedzy o przyczynach niezachodzenia w ciążę wiąże się z licznymi, skomplikowanymi, inwazyjnymi procedurami medycznymi. Pacjenci czują często, że ich ciało staje się przedmiotem badań naukowych, a podmiotowość ustępuje miejsca dociekaniom dotyczącym anatomii i fizjologii, organów i procesów, nad którymi żyjąc w przeświadczeniu zdrowia – nigdy się nawet nie zastanawiali. Życie seksualne przestaje być prywatną sprawą, staje się medyczne, publiczne i bardzo skomplikowane. Pacjentów często instruuje się, w jakim dniu, o której godzinie i w jakiej pozycji powinni uprawiać seks, a podczas wizyt kontrolnych rozlicza się z wykonania bądź niewykonania zadań. Nierzadko zamiast seksu pojawiają się kłótnie (bo o 6 rano chce się spać albo pić kawę, a nie składać nasienie na tylnym sklepieniu pochwy), a zamiast wsparcia i współpracy w partnerze lokalizuj