„JA”, czyli kto?

Historia JA i pojęć pokrewnych.

Mirosław Gryń/Polityka Pojęcie ego wyrosło z idei indywidualizmu, podkreślającej wartość osobistych celów, zdolność jednostek do samostanowienia.

Artykuł ukazał się w „Ja My Oni” tom 30. „Do czego nam ego”. Poradnik dostępny w Polityce Cyfrowej i w naszym sklepie internetowym.

***

Na stole, przy którym siedzi kilka osób, leży ostatni kawałek ciasta. Kto go zje? Egoistka sięgnie po ten kawałek jakby ukradkiem, przekonana, że jeśli nie zrobi tego ona, to ktoś inny. Egocentryk zje ciasto, kiedy zgłodnieje, zachwalając jego smak – tak, jakby odczuwana przez niego przyjemność mogła udzielić się innym. Egotystka uzna, że ostatni kawałek jej się należy, ewentualnie zaproponuje zaniesienie go nieobecnemu koledze, czerpiąc satysfakcję z własnego altruizmu. Egomaniak oświadczy, że ciasto czeka właśnie na niego, a jeśli ktoś sądzi inaczej, to jest idiotą. Osoba o tendencjach allocentrycznych zaproponuje podzielenie ostatniego kawałka między wszystkich, którzy mają nań ochotę.

Powyższy opis jest rezultatem subtelnych rozróżnień wypracowanych przez psychologię, jednak jest też czymś więcej – odzwierciedla wielość możliwych sposobów myślenia o sobie i swoich relacjach z innymi, typową dla współczesności. W centrum tej wielości stoi pojęcie ego czy też Ja, a także terminy od niego pochodne i wobec niego przeciwstawne.

Narodziny

Pojęcie to, choć dzisiaj trudno w to uwierzyć, jest młode – liczy sobie mniej niż półtora wieku, co w perspektywie setek tysięcy lat historii ludzkości jest okamgnieniem. Wcześniej człowiek traktował siebie jako część większej całości – określała go przynależność do wspólnoty, takiej jak plemię w czasach najdawniejszych czy antyczna polis, albo pozycja zajmowana w hierarchicznym społeczeństwie, np.