System przywilejów i zależności. Używanie terminu stan jest uzasadnione także liczbą ludności żydowskiej, według niektórych szacunków sięgającą pod koniec XVIII w. nawet miliona, co stanowiło ok. 1/10 całej ludności kraju i było liczebnie porównywalne ze szlachtą. Położenie prawne ludności żydowskiej określało wiele czynników: przywileje generalne i prowincjonalne, przywileje dla gmin i pojedynczych osób, regulacje wojewodów i prywatnych właścicieli terenów, uchwały sejmowe i sejmikowe oraz zarządzenia władz miejskich i kościelnych. To powodowało, że status Żydów w poszczególnych miejscowościach był bardzo różny.
Wydawanie przywilejów generalnych wyrastało ze średniowiecznej koncepcji podległości wszystkich Żydów władcy. Pierwszy taki przywilej na ziemiach polskich, wydany przez księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego w 1264 r., dotyczył działalności gospodarczej ludności żydowskiej, sądownictwa nad Żydami oraz wzajemnych kontaktów ludności chrześcijańskiej i żydowskiej. Obok przywilejów generalnych monarchowie wystawiali także przywileje prowincjonalne. O uzyskanie przywilejów zabiegały również poszczególne gminy żydowskie oraz pojedynczy Żydzi.
Olbrzymia, choć tylko częściowa, zmiana statusu prawnego Żydów nastąpiła w 1539 r. W tym roku szlachta zgromadzona na sejmie w Krakowie uzyskała prawo jurysdykcji nad poddanymi w swoich dobrach, w tym także nad Żydami. Od tego momentu będziemy mieć w Rzeczpospolitej podstawowy dualizm: Żydzi w dobrach królewskich podlegali władzy króla i jego urzędników, wojewodów i starostów, natomiast Żydzi w dobrach prywatnych (szlacheckich czy kościelnych) zależni byli od właściciela terenu.