Religia i polityka

Judaizm był nie tylko systemem wierzeń i praktyk religijnych, ale też źródłem organizacji społecznej, a nawet politycznej. W XIX w., mimo postępującej modernizacji i sekularyzacji, wciąż zachował tę funkcję dla ogromnej większości Żydów polskich. Tyle że sam uległ fundamentalnej zmianie.

Zbiory Marcina Wodzińskiego/Materiały prywatne Strój typu rosyjskiego; ilustracja z XIX w.

Ortodoksja. Ogromna większość polskich Żydów nie była wcale zachwycona postępującymi zmianami modernizacyjnymi. Opętane manią reformatorską rządy ingerowały w prywatne życie swych poddanych, często popadając w regulacyjną obsesję. Bez zezwolenia rządowego nie można było zawrzeć związku małżeńskiego, założyć warsztatu, kupić koszernego mięsa, nosić tradycyjnej jarmułki czy zapalić świeczki. Emancypacja, industrializacja i urbanizacja nie tylko otwierały nowe drogi, ale też prowadziły na bezdroża, osłabiały relacje między jednostką a wspólnotą, podważały tradycyjne systemy wartości.