Judaizm był nie tylko systemem wierzeń i praktyk religijnych, ale też źródłem organizacji społecznej, a nawet politycznej. W XIX w., mimo postępującej modernizacji i sekularyzacji, wciąż zachował tę funkcję dla ogromnej większości Żydów polskich. Tyle że sam uległ fundamentalnej zmianie.
Ortodoksja. Ogromna większość polskich Żydów nie była wcale zachwycona postępującymi zmianami modernizacyjnymi. Opętane manią reformatorską rządy ingerowały w prywatne życie swych poddanych, często popadając w regulacyjną obsesję. Bez zezwolenia rządowego nie można było zawrzeć związku małżeńskiego, założyć warsztatu, kupić koszernego mięsa, nosić tradycyjnej jarmułki czy zapalić świeczki. Emancypacja, industrializacja i urbanizacja nie tylko otwierały nowe drogi, ale też prowadziły na bezdroża, osłabiały relacje między jednostką a wspólnotą, podważały tradycyjne systemy wartości.
