11 cichociemnych: najważniejsze fakty

Mjr Teodor Cetys „Wiking”, „Sław”, „Sławek” 17 lipca 1944 r. w Wilnie podczas spotkania z dowódcą 3. Frontu Białoruskiego gen. Iwanem Czerniachowskim specjalna grupa operacyjna NKWD aresztowała płk. Aleksandra Krzyżanowskiego, „Wilka”. Dowódcy Okręgu Wileńskiego AK towarzyszył jego szef sztabu mjr Cetys, który w trakcie szamotaniny zdążył sięgnąć po pistolet. Jednak – jak wspominał – uznał, że zastrzelenie Czerniachowskiego nie przysłużyłoby się sprawie polskiej. Teodor Cetys urodził się w 1908 r. w Warszawie. Po ukończeniu szkoły kolejowej i krótkim epizodzie pracy w Warszawskiej Fabryce Parowozów w 1928 r. zdecydował się na karierę wojskową. Walczył w kampanii wrześniowej, a po kapitulacji przez Węgry dotarł do Francji, gdzie w Wojsku Polskim dowodził szkolną kompanią saperów. Ewakuowany do Wielkiej Brytanii skończył tam Wyższą Szkołę Wojenną i jako porucznik dyplomowany został przydzielony do Oddziału III (Operacyjnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Do Polski skoczył w nocy z 8 na 9 kwietnia 1942 r. w ramach operacji Cravat. Od dowódcy AK uzyskał przydział do Okręgu Wileńskiego, gdzie zgodnie ze specjalnością został szefem Oddziału III sztabu okręgu, a jednocześnie zastępcą szefa sztabu Komendy Okręgu. Już jako major na początku czerwca 1944 r. stanął na czele Sztabu Polowego połączonych oddziałów okręgów wileńskiego i nowogródzkiego. Jego zadaniem w ramach akcji Burza było przygotowanie operacji Ostra Brama. Opanowanie Wilna własnymi siłami AK było zadaniem niewykonalnym, a cena współdziałania z Armią Czerwoną okazała się wysoka – władze sowieckie uwięziły i internowały wielu polskich żołnierzy. Teodor Cetys w więzieniach i łagrach spędził niemal cztery lata – najdłużej w Ostaszkowie. Więźniem był krnąbrnym – próba ucieczki, głodówka, nieustanne wojowanie z łagrową administracją. Zwolniony, wrócił do Polski w lipcu 1948 r. Jak należy przypuszczać, realistycznie oceniał sytuację w kraju i nie zaangażował się w działania konspiracyjne. Po ukończeniu w 1952 r. Politechniki Warszawskiej jako inżynier budownictwa pracował na wielu budowach elektrowni i zakładów przemysłowych, m.in. jako naczelny inżynier budowy Zakładów Azotowych w Puławach. Zmarł w Warszawie jako emeryt w 1993 r. Odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych (trzykrotnie) i Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. W 2015 r. ukazały się jego rękopisy zebrane w tomie „Z Warszawy do Warszawy. Zapiski cichociemnego”. Mjr Hieronim Kazimierz Dekutowski „Zapora”, „Odra”, „Reżu” Znakomity dowódca oddziałów partyzanckich AK i oddziałów podziemia antykomunistycznego – Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ) i Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (WiN). Przez 10 lat wojennej służby stoczył kilkaset potyczek z Niemcami i Rosjanami, znacząc swój szlak na Lubelszczyźnie, Rzeszowszczyźnie i Kielecczyźnie. Żołnierz wyklęty, o którym Polska Ludowa chciała zapomnieć. Urodził się 24 września 1918 r. w Tarnobrzegu-Dzikowie. Ze względu na wiek nie został zmobilizowany w 1939 r., jednak zgłosił się na ochotnika i z Wojskiem Polskim wycofał się na Węgry, skąd przybył do Francji. Absolwent Szkoły Podchorążych Piechoty w Coëtquidan. Skoczył do Polski z 16 na 17 września 1943 r. Skierowano go do Kedywu Okręgu Lubelskiego AK, gdzie od stycznia 1944 r. dowodził oddziałem partyzanckim. Do lipca 1944 r. wykonał ponad 90 akcji przeciw Niemcom. Dodatkowo ochraniał sztab komendanta Okręgu Lubelskiego AK. Po wkroczeniu Armii Czerwonej rozwiązał oddział. W sierpniu 1944 r. podjął nieudaną próbę dotarcia z pomocą powstaniu warszawskiemu. Od stycznia 1945 r. działał w podziemiu antykomunistycznym. Zorganizował 150-osobowy oddział partyzancki i struktury terenowe. Tylko w 1945 r. przeprowadził 58 akcji zbrojnych na Kielecczyźnie, Lubelszczyźnie i w Rzeszowskiem. W starciach zginęło ok. 400 żołnierzy WP i Armii Czerwonej oraz funkcjonariuszy MO i UB. W sierpniu 1945 r. rozwiązał oddziały i podjął nieudaną próbę ucieczki na Zachód. W listopadzie 1945 r. podporządkował się Inspektoratowi Lubelskiemu WiN i odbudował oddział. Prowadził zbrojne rajdy na Lubelszczyźnie i w Rzeszowskiem. Kiedy w 1947 r. nastąpił schyłek działalności WiN, we wrześniu wyjechał do Warszawy, skąd podjął drugą próbę ucieczki na Zachód. Złapano go nad granicą w rejonie Nysy. Osadzono w więzieniu na Mokotowie w Warszawie. Podczas procesu przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie mówił m.in.: „Przyznaję się z tym, że działalność w nielegalnej organizacji rozpocząłem w lutym 1945 r., zaś co do napadów, to oświadczam, że była to tzw. samoobrona”. 15 listopada 1948 r. został skazany na karę śmierci. Podjął jeszcze wraz z innymi osadzonymi nieudaną próbę ucieczki z więzienia przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Przez otwór wykonany w suficie ubikacji mieli wydostać się na strych i dalej na dach budynku, potem zaś na ziemię po powiązanych prześcieradłach. Plan ujawnił współwięzień – agent UB. Ostatnie dni życia Dekutowski spędził nago w karcerze, zakuty w kajdany. Wyrok wykonano 7 marca 1949 r. Pochowano go w niezidentyfikowanej mogile w kwaterze Ł na Powązkach. Grób odnaleziono dopiero w 2012 r. Odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl., Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych. Płk Kazimierz Iranek-Osmecki „Antoni”, „Makary”, „Heller” Kiedy 2 października 1944 r. w Ożarowie SS-Obergruppenführer Erich von dem Bach-Zelewski podpisywał akt o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie, nie miał pojęcia, że jeden z oficerów reprezentujących stronę polską, płk Kazimierz Iranek-Osmecki, to skoczek spadochronowy wyszkolony w Wielkiej Brytanii. Urodził się 5 września 1897 r. w miejscowości Pstrągowa na Rzeszowszczyźnie. Należał do Związku Strzeleckiego. Służył w szeregach Legionów Polskich, a następnie został wcielony do armii austriackiej. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Pozostał w Wojsku Polskim, służył na różnych szczeblach dowodzenia, pracował w Ministerstwie Spraw Wojskowych oraz był wykładowcą w Wyższej Szkole Wojskowej w Warszawie. Podczas wojny obronnej 1939 r. pełnił służbę w Sztabie Naczelnego Wodza. 17 września przekroczył granicę z Rumunią. Pracował w polskiej ekspozyturze wywiadowczej w Bukareszcie. Następnie we Francji kierował wywiadem Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej. Po ewakuacji na Wyspy Brytyjskie – w Sztabie Naczelnego Wodza. Został wysłany jako emisariusz do Komendanta Głównego ZWZ w kraju. Podczas drogi do Polski był zmuszony podróżować m.in. przez Afrykę Środkową, Egipt, Turcję i Bałkany. W Warszawie nie zabawił długo, gdyż został wyekspediowany z powrotem z podobną misją. Tym razem zahaczył nawet o wybrzeża Kanady. W Wielkiej Brytanii ponownie w Sztabie NW jako szef oddziału kwatermistrzowskiego oraz zastępca szefa planowania. Zgłosił się na szkolenie dla cichociemnych. Po skoku do kraju w ramach lotniczej operacji Stock w nocy z 13 na 14 marca 1943 r. skierowany do Komendy Głównej. Dowodził m.in. wywiadem AK. Podczas powstania warszawskiego także w KG. Następnie przeszedł przez kilka obozów jenieckich. Po wojnie pozostał na Wyspach Brytyjskich. Był jednym z założycieli Koła AK oraz Koła Spadochroniarzy AK. Wchodził w skład Tymczasowej Rady Jedności Narodowej. Współtworzył londyńskie Studium Polski Podziemnej. Był autorem i współautorem szeregu publikacji, m.in.: „Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej” oraz zbioru opowiadań byłych skoczków „Drogi Cichociemnych”. Swoje wojenne losy opisał w książce „Powołanie i przeznaczenie. Wspomnienia oficera Komendy Głównej AK”. Odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari 5. i 4. klasy, kilkukrotnie Krzyżem Walecznych oraz wieloma innymi odznaczeniami. Zmarł 22 maja 1984 r. w Londynie. Kpt. Stanisław Jankowski „Burek”, „Agaton” W okupowanej Polsce pracowało wielu specjalistów zajmujących się podrabianiem niemieckich dokumentów na użytek członków podziemia. Jednym z najwybitniejszych był cichociemny kpt. Stanisław Jankowski. Urodził się 29 września 1911 r. w Warszawie. Był absolwentem Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Ukończył także architekturę na Politechnice Warszawskiej. Do wybuchu wojny pracował jako projektant w warszawskich pracowniach. Podczas wojny 1939 r. brał udział w obronie Wilna. Po wkroczeniu Armii Czerwonej przekroczył granicę z Litwą, gdzie został internowany. Udało mu się jednak zbiec z obozu i przedostać do Szwecji. Stamtąd przez Danię, Holandię i Belgię trafił do Francji, gdzie wstąpił w szeregi Polskich Sił Zbrojnych. Po ewakuacji do Wielkiej Brytanii zgłosił chęć powrotu do kraju i został przeszkolony w Szkole Oficerów Wywiadu, zakonspirowanej jako Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej. Ze względu na zdolności plastyczne kształcił się w zakresie fałszowania dokumentów. Po skoku w ramach operacji lotniczej Collar w nocy z 3 na 4 marca 1942 r. trafił do Wydziału Legalizacji i Techniki Komendy Głównej AK. Zajmował się wytwarzaniem dokumentów na potrzeby członków podziemia. Doszedł do takiej wprawy, że jego fałszywki często przewyższały jakością autentyczne niemieckie dokumenty. Oficer wywiadu AK, podszywający się pod żołnierza niemieckiego, wspominał, że jeden z kwitów wyprodukowanych przez Jankowskiego podczas kontroli był przedstawiany Niemcom jako przykład aktualnego w danym czasie dokumentu. Niezwykłym męstwem „Agaton” wyróżnił się podczas powstania warszawskiego. Po zakończeniu działań powstańczych został adiutantem gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, z którym przeszedł przez kilka obozów jenieckich. Po wyzwoleniu przybył do Londynu. We wrześniu 1946 r. wrócił do Polski. Po wojnie był jednym z czołowych architektów pracujących przy odbudowie Warszawy. Współautor trasy W-Z. Uczestniczył w wielu projektach urbanistycznych za granicą, m.in. w Iraku i Peru. Wielokrotnie nagradzany w krajowych i zagranicznych konkursach architektonicznych. Ze względu na działalność kombatancką przez kilka lat rozpracowywany przez peerelowskie służby bezpieczeństwa. Autor książki „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Wspomnienia 1939–1946”. Zmarł 5 marca 2002 r. w Warszawie. Odznaczony m.in. Orderem Wojennym Virtuti Militarii V klasy oraz Krzyżem Walecznych. Kpt. Zdzisław Jeziorański (Jan Nowak-Jeziorański) „Zych”, „Janek” W maju 1952 r. w pierwszej audycji Radia Wolna Europa po polsku spiker zapewnił: „Będziemy mówili wam prawdę o wypadkach rozgrywających się w świecie, którą sowiecki reżym chce przed wami ukryć”. Wypowiedział te słowa Jan Nowak-Jeziorański, były cichociemny. Zdzisław Jeziorański (po wojnie Jan Nowak-Jeziorański) urodził się 2 października 1914 r. w Berlinie. Ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Był także absolwentem Wydziału Prawno-Ekonomicznego Uniwersytetu Poznańskiego, w którym pracował do wybuchu wojny. We wrześniu 1939 r. brał udział w obronie Włodzimierza Wołyńskiego. Trafił do niemieckiej niewoli, z której udało mu się zbiec. Wstąpił w szeregi ZWZ i został skierowany do Biura Informacji i Propagandy (BIP) Komendy Głównej. Zajmował się kolportażem czasopism wydawanych w języku niemieckim w ramach akcji N, które miały udawać druki organizacji antyhitlerowskich rzekomo działających w III Rzeszy. Wiosną 1943 r. został wyekspediowany jako emisariusz dowódcy AK do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Mimo aresztowania w Szwecji zdołał dotrzeć do Wielkiej Brytanii. W Sztabie NW przedstawił raport z działalności podziemia. Spotykał się z najwyższymi osobami w wojskowych i cywilnych władzach polskich. W związku z rozkazem powrotu do kraju przeszedł szkolenie spadochronowe. Jednak wskutek złamania ręki nie mógł oddać skoku bojowego. Dlatego został przerzucony na pokładzie alianckiego samolotu w ramach operacji Most III w nocy z 25 na 26 lipca 1944 r. Po dotarciu do Warszawy przekazał dowódcy AK informację, że w razie wybuchu walk w stolicy alianci nie zapewnią zrzutów broni ani nie skierują 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej do pomocy walczącym. Podczas powstania pracował w BIP – zajmował się redagowaniem depesz do Londynu i prowadził audycje w rozgłośni Błyskawica. Po zakończeniu walk wraz z żoną Jadwigą Wolską, „Gretą”, został wysłany jako emisariusz do Londynu. Mimo licznych problemów dotarli na miejsce i relacjonował przebieg powstania. Po wojnie pozostał na emigracji. Był m.in. redaktorem polskiej sekcji BBC, a w latach 1952–76 kierował Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa w Monachium. Następnie przeniósł się do USA, gdzie działał w organizacjach polonijnych oraz doradzał amerykańskim prezydentom. W 2002 r. powrócił do Polski. Był autorem licznych publikacji, w tym wspomnień „Kurier z Warszawy”. Zmarł 20 stycznia 2005 r. w Warszawie. Odznaczony Orderem Orła Białego, Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych oraz wieloma innymi polskimi i zagranicznymi odznaczeniami. Ppłk Maciej Kalenkiewicz „Jan Kotwicz”, „Kotwicz” „Kotwica”, „Maciej”, „Bóbr” Ojciec chrzestny cichociemnych – już na przełomie 1939 i 1940 r. razem z kpt. Janem Górskim, „Chomikiem”, przedstawił nowatorską koncepcję zorganizowania łączności lotniczej władz RP na uchodźstwie z delegaturą w okupowanej Polsce. Po prawie roku starań udało im się otrzymać zgodę Sztabu Naczelnego Wodza na utworzenie polskich wojsk spadochronowych oraz na wykorzystanie desantu jako sposobu na regularny kontakt z krajem. Nocą z 15 na 16 lutego 1941 r. pierwsza ekipa skoczków wylądowała w ojczyźnie. „Kotwicz” i „Chomik” sami też zgłosili się do służby w kraju. Maciej Kalenkiewicz, ur. 1 lipca 1906 r. w Pacewiczach, był związany od młodości z Wojskiem Polskim. Absolwent Korpusu Kadetów nr 2 w Modlinie i Oficerskiej Szkoły Inżynierii, służył w jednostkach saperskich. Podczas wojny obronnej 1939 r. był adiutantem dowódcy 110. Pułku Ułanów. Do grudnia 1939 r. był zastępcą mjr. Henryka Dobrzańskiego, „Hubala”, w jego słynnym oddziale partyzanckim na Kielecczyźnie. Po przedostaniu się za granicę służył w Komendzie Głównej ZWZ w Paryżu. Już we Francji chciał organizować łączność lotniczą z okupowanym krajem. Po ewakuacji do Wielkiej Brytanii był referentem Wydziału Studiów i Szkolenia Spadochronowego Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza. Był instruktorem na pierwszych kursach spadochronowych, a także inicjatorem ustanowienia Znaku Spadochronowego. Do Polski zrzucony z 27 na 28 grudnia 1941 r. Przydzielono go do Oddziału III KG AK. W warunkach konspiracji analizował meldunki wywiadowcze. Współtworzył koncepcję powstania powszechnego. Współpracownik Biura Badań Technicznych Wydziału Saperów KG AK. Inspektor KG AK do Okręgów Radomsko-Kieleckiego i Lubelskiego. Od lutego 1944 r. inspektor KG AK w Okręgu Nowogródzkim AK. Od marca 1944 r. dowódca Zgrupowania Nadniemeńskiego 77. Pułku Piechoty AK. Autor koncepcji operacji Ostra Brama. Dwukrotnie ranny w walkach z Niemcami, w wyniku czego stracił rękę. Po aresztowaniu oficerów Okręgu Wileńskiego AK przez NKWD, w lipcu 1944 r. objął dowództwo Podokręgu Nowogródzkiego AK, a następnie awansowany został na podpułkownika. Zginął 21 sierpnia 1944 r. pod Surkontami w walce z oddziałami Armii Czerwonej. Odznaczony dwukrotnie Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl., dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Mjr Eugeniusz Gedymin Kaszyński „Nurt”, „Sęp”, „Mur”, „Zygmunt” Jeden z najlepszych dowódców partyzantki. Żołnierze szli za nim jak w ogień. Przez niemal dwa lata nieprzerwanie dowodził oddziałami AK na Kielecczyźnie, zaczynając od kompanii, a kończąc na pułku. Był zastępcą dowódcy, a później dowódcą legendarnych Zgrupowań Partyzanckich AK Ponury. W 1944 r. podczas operacji Burza dowodził I batalionem, a następnie 2. Pułkiem Piechoty Legionów AK. Urodził się 22 sierpnia 1909 r. w Łodzi, w rodzinie o litewskich korzeniach. Ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty w Biedrusku. Służył w 31. i 49. Pułku Piechoty. Od 1937 r. był instruktorem Związku Strzeleckiego i komendantem powiatowym Przysposobienia Wojskowego. Walczył w 1939 r., a po ucieczce przez Węgry i Francję dotarł do Wielkiej Brytanii. Do Polski skoczył z 1 na 2 października 1942 r. Przydzielony został jako inspektor Związku Odwetu, a następnie Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK. Wiosną 1943 r. był współorganizatorem Zgrupowań Partyzanckich AK Ponury, które liczyły ok. 350 żołnierzy. W 1944 r. na czele Zgrupowań (przeformowanych na I batalion 2. Pułku Piechoty Legionów AK) Nurt przeszedł cały szlak bojowy Korpusu Kieleckiego AK i ruszył na pomoc powstaniu warszawskiemu. Jego żołnierze walczyli pod Dziebałtowem, Miedzierzą i Radoszycami. W ostatniej fazie walk (29–30 października 1944 r.) stoczył dużą bitwę pod Lipnem i Chotowem k. Włoszczowy, wyprowadzając pułk z minimalnymi stratami z niemieckiego okrążenia. Działał w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj. Z obawy przed NKWD i za zgodą władz AK 8 sierpnia 1945 r. wyemigrował z Polski. Dotarł do Polskiego Obozu Wojskowego w Murnau, skąd odkomenderowano go do 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Ze względu na staż bojowy skierowano go na kurs dla wyższych dowódców, ale karierę wojskową przerwała demobilizacja Polskich Sił Zbrojnych. Po przejściu w stan spoczynku pracował fizycznie. Chorował na schizofrenię. Do końca życia starał się jednak utrzymywać kontakt ze swoimi podkomendnymi. Zmarł 24 marca 1974 r. w Londynie. Dopiero 20 lat później można było wypełnić jego ostatnią wolę i przenieść ciało na Wykus – w miejscu partyzanckiego obozowiska w Górach Świętokrzyskich. Odznaczony m.in. Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl., dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami oraz brytyjską Gwiazdą za wojnę 1939–45. Gen. Leopold Okulicki „Kobra 2”, „Niedźwiadek” AK formalnie przestała istnieć 19 stycznia 1945 r. Rozkaz rozwiązujący wojsko Polskiego Państwa Podziemnego wydał dowódca AK „Niedźwiadek”. Pod tym pseudonimem krył się jeden z najwyższych rangą cichociemnych gen. Leopold Okulicki. Urodził się 12 listopada 1898 r. w Bratucicach koło Bochni. Podczas nauki w gimnazjum należał do Związku Strzeleckiego. Po wybuchu I wojny wstąpił w szeregi Legionów Polskich. Następnie został wcielony do armii austriackiej. Brał udział w walkach z Ukraińcami pod Lwowem oraz wojnie polsko-bolszewickiej. Ukończył Wyższą Szkołę Wojskową w Warszawie. Służył w różnych jednostkach wojskowych oraz wykładał w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Do wybuchu II wojny pracował w Sztabie Głównym. 1 września 1939 r. pełnił służbę w Sztabie Naczelnego Wodza, gdzie przyjmował meldunki