Ton publikacji prasowych. Sędziwy monarcha zmarł 21 listopada 1916 r. To wydarzenie, choć z racji na wiek cesarza z dawna oczekiwane, wywołało wśród Polaków ambiwalentne uczucia. Z jednej strony znalazło szeroki oddźwięk w prasie galicyjskiej, przywołującej m.in. korzystne dla Polaków decyzje z długiego okresu panowania zmarłego monarchy. Krakowski „Czas” pisał: „Z głębokim żalem i serdeczną żałobą przychodzi nam zapisać wiadomość o zgonie dostojnego Monarchy, którego długie, pełne chwały panowanie tak głęboko wkracza w polityczne życie naszego narodu. (...) Stosunek Franciszka Józefa do naszego społeczeństwa był wynikiem szczerego przywiązania z naszej, szacunku i zaufania ze strony Cesarza. Przy bliższem zetknięciu z Polakami zrozumiał Cesarz tragizm ich położenia, ocenił ich państwową i społeczną wartość, odczuł przepełniające ich serca nadzieje i otoczył swoją opieką cały naród, stając się jego rzecznikiem”. Stanowisko Kościoła. W podobny ton uderzył w swym kazaniu w katedrze przemyskiej 24 listopada biskup Józef Pelczar, rozpoczynając je następująco: „Do licznych boleści, jakie obecna wojna sercom naszym zadała, przybyła nowa z powodu śmierci Najmiłościwszego naszego Cesarza i Króla Franciszka Józefa I. Boleść to nie mała, bośmy wszyscy czcili i kochali zmarłego Monarchę, toteż ciężko odczuwamy jego utratę. Boleść prawie niespodziewana, bo chociaż ten Monarcha dożył późnego stosunkowo wieku i lat 68 rządził swoiem państwem, to jednak, licząc na niespożyte jego siły ducha i ciała, mieliśmy nadzieję, że doczeka chlubnego zakończenia wojny i wiele jeszcze zrobi dobrego. Tymczasem odszedł od nas, gdy był tak potrzebny”. W dalszym ciągu kazania późniejszy święty Kościoła katolickiego wychwalał mądrość cesarza, jego przywiązanie do katolicyzmu, sprawiedliwość, wymieniając jego zasługi dla sprawy polskiej, nie zapominając o ogłoszonym nieco ponad dwa tygodnie przed śmiercią Akcie 5 listopada, proklamującym odbudowę Państwa Polskiego. Oficjalna żałoba. Ogłoszono oficjalną żałobę. Z gmachów publicznych i domów prywatnych zwieszono żałobne kiry, zaś flagi państwowe opuszczono do połowy masztu. Odwołano przedstawienia w teatrach i kinowe seanse, zawieszono naukę na wyższych uczelniach. Okolicznościowe posiedzenia organizowały instytucje publiczne i społeczne. Rada Miasta Lwowa podjęła decyzję o wzniesieniu zmarłemu pomnika i powołania w tym celu specjalnej fundacji. Do cesarskiej kancelarii wysłano telegram kondolencyjny, w którym zapewniano: „Pamięć szczerego przyjaciela narodu polskiego, swobód obywatelskich orędownika, szlachetnego kultury narodowej protektora, prawdziwego opiekuna naszego grodu przechowa ludność we wdzięcznych sercach swoich w potomne czasy”. Powszechna obojętność. Z drugiej strony wiele osób przeszło obok śmierci monarchy obojętnie. Cierpienia i ofiary, jakie niosła ze sobą przedłużająca się wojna, klęski na froncie, represje, jakie spadły na Polaków po wyzwoleniu Galicji spod rosyjskiej okupacji w 1915 r., wyraźnie nadszarpnęły autorytet cesarza w społeczeństwie. Nabożeństwa żałobne za spokój duszy Franciszka Józefa I nie przyciągnęły tłumów. Jak Wincenty Witos, poseł do austriackiej Rady Państwa, pisał w swych wspomnieniach: „21 listopada 1916 r. zmarł cesarz Franciszek Józef I. Jak śmierć jego nie przyniosła wielkich zmian politycznych, tak nie zrobiła też wielkiego wrażenia na wsi. Jakże to wiele zmian przyniosła wojna! W chwili jej rozpoczęcia cesarz ten był istotą uwielbianą i czczoną przez ogromną większość chłopów. Obecnie ci sami ludzie przyjmowali wiadomość o jego śmierci prawie że obojętnie. Wojna sama, ale więcej jeszcze postępowanie różnych władz, szczególnie wojskowych, potrafiły nie tylko oziębić miłość i osłabić przywiązanie, ale także zburzyć szacunek, jaki miano do niego w ogóle. (...) Obojętność i żal do cesarza udzielała się coraz szerszym kołom ludności, nie wyłączając duchowieństwa. Widziałem tego namacalny dowód już na nabożeństwie za jego duszę. Śmierć cesarza była przecież niesłychanym zdarzeniem, a jednak kościoły nie były wcale przepełnione. Ludzie poszli na oddanie ostatniej przysługi zmarłemu, ale ani w tej masie, ani nie z tym przekonaniem, jak było dawniej”. Po mszy żałobnej odprawianej w kwaterze Legionów Polskich w Baranowiczach w listopadzie 1916 r. jeden z legionistów zanotował: „Nieszkodliwy był staruszek dla Polaków”. Plotki o starym ramolu. Podczas dwóch lat wojny stosunek Polaków do Franciszka Józefa I znacznie się zmienił. Ludzie po cichu powtarzali plotki, że zniedołężniały, otoczony kontrolowaną przez Wilhelma II kamarylą, cesarz podpisuje wszystko, co