Jego kompetencje można podzielić na kilka obszarów:
- Sprawy ustrojowe i obsada stanowisk: ma prawo inicjatywy ustawodawczej; wetowania ustaw (do odrzucenia weta potrzeba 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy składu Sejmu); zarządzenia referendum ogólnokrajowego; skrócenia kadencji parlamentu (w określonych przez konstytucję przypadkach); desygnowania i powołania premiera; powoływania szefów instytucji (m. in. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz prezesów Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego), powoływania dwóch członków KRRiT.
- Polityka zagraniczna (musi współdziałać z premierem i szefem dyplomacji): ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe; mianuje i odwołuje polskich dyplomatów, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące dyplomatów obcych państw w Polsce.
- Obronność: jako najwyższy zwierzchnik polskich sił zbrojnych mianuje szefa sztabu i szefów poszczególnych sił; na wniosek rządu może też wprowadzić stan wojenny lub stan wyjątkowy; w czasie wojny - na wniosek premiera – mianuje naczelnego dowódcę i zarządza mobilizację; na wniosek szefa MON nadaje stopnie wojskowe;
- Sprawy obywatelskie: nadaje obywatelstwo polskie i wydaje zgodę na jego zrzeczenie się, ma prawo łaski.
Choć konstytucja jasno określa kompetencje głowy państwa, zdarza się, zwłaszcza w przypadkach koabitacji (kiedy prezydent i premier reprezentują różne opcje polityczne), że prezydent próbuje rozszerzać zakres swoich kompetencji. W trakcie kadencji b. prezydenta Lecha Wałęsy, kiedy obowiązywała tzw.