Granica rzetelności

Z „Cyrulika sewilskiego” Rossiniego – poza arią Figara – najbardziej pamiętamy arię o plotce. Że plotka otacza człowieka pajęczyną pomówień i insynuacji i jak trudno się przed nią obronić... Gdybym ja oskarżył kogoś publicznie o czyny niegodziwe, a nie miał dowodów, które mógłbym przedstawić sądowi – niechybnie skazany zostałbym za oszczerstwo. Ale co się będzie działo, jeżeli zastosuję inną metodę? Jeżeli nie sam oskarżę, lecz posłużę się cudzą wypowiedzią? Poruszam tę sprawę w związku z mocno nagłośnioną ostatnio książką Agaty Tuszyńskiej „Oskarżona: Wiera Gran” (recenzowaną też w POLITYCE 43). Książką opisującą cierpienie, samotność, nieszczęścia wybitnej pieśniarki i wszystko to, co doprowadziło tę kobietę do stanu obłędu. Książka Tuszyńskiej to – moim zdaniem – ciekawe studium stanu szaleństwa. Ale skoro autorka świetnie sobie zdaje sprawę z obłędu bohaterki – czy ma prawo cytować sformułowane przez nią oszczerstwa pod adresem wybitnego kompozytora Władysława Szpilmana? Autorka wielokrotnie (nawet odnoszę wrażenie: obsesyjnie) powołuje się na „świadectwo” Wiery Gran, jakoby Szpilman, jako policjant w getcie warszawskim, „ciągnął za włosy” kobiety do wywózki… Jak można powielać zdanie wypowiedziane przez nieszczęśliwą kobietę w stanie obłędu, kobietę, która w swoim mieszkaniu umieściła była napis: „Ratunku, szajka Szpilmana i Polańskiego chce mnie zamordować”? Czy rzetelny biografista nie powinien zastanowić się nad tym, że kiedy Szpilman opublikował po raz pierwszy swoje wspomnienia – w 1946 r. – żyły jeszcze dziesiątki, a nawet setki ocaleńców z getta warszawskiego; przynajmniej jeden przypomniałby z oburzeniem memuaryście, że pełnił haniebną rolę, gdyby ją naprawdę pełnił...

Agata Tuszyńska kończy jeden z wywiadów słowami: „Zostałam z podłością ludzką. Z krzywdą Wiery...”. Rodzina Władysława Szpilmana ma pełne prawo powtórzyć zdanie o podłości ludzkiej. Otwarta pozostaje sprawa granic rzetelności badawczej i poznawczej pisarza.

Marian Turski