W języku potocznym mówi się często, że ktoś ma osobowość, że ma charakter. Oznacza to, że dana osoba wyróżnia się w jakiś sposób ze swojego otoczenia. Psycholodzy – choć różnią się między sobą w opisie osobowości – uznają, że osobowość ma każdy człowiek. To całość myśli, emocji i motywacji danej osoby. Można więc powiedzieć, że osobowość jest punktem wyjścia wszelkich rozważań w psychologii na temat jednostki. Ale to jeszcze coś więcej – względnie stały wzór reagowania. Bo najważniejszy w definiowaniu fenomenu osobowości jest fakt, że w zachowaniu człowieka jest pewna doza stałości i powtarzalności.
Człowiek – istota stała czy zmienna
Nie wszyscy w psychologii podzielali i podzielają pogląd, że zachowanie człowieka jest kształtowane pod wpływem stałych impulsów płynących z jego wnętrza. Dziesiątki badań pokazują, że na to, co człowiek robi, bardzo wpływają sytuacje i oddziaływania zewnętrzne. Słynne eksperymenty nad konformizmem i wpływem społecznym pokazują, jak bardzo ludzie mogą ulegać wpływom i zaskakiwać samych siebie. Szeroko znany eksperyment Stanleya Milgrama pokazał, że zwykli i spokojni ludzie, gdy wywrzeć na nich odpowiedni wpływ i zaaranżować warunki, są w stanie dawkować śmiertelne uderzenia prądem Bogu ducha winnym uczestnikom eksperymentu.
Sprawa nie wygląda jednak tak prosto. Nawet wspomniane badania pokazują, że zawsze część osób ulega wpływom łatwiej, a część – zdecydowanie trudniej. W dodatku, te różnice nie są losowe, ale coś, co można określić podatnością na wpływ i zależnością od sądów innych ludzi, jest względnie stałą cechą danej osoby.
Badacze podkreślający zmienność zachowania wskazują, że na podstawie psychologicznego opisu cech osobowości trudno określić, co zrobi dana osoba w konkretnej sytuacji.