Paweł Ziętara: Emigracja wobec Października. Postawy polskich środowisk emigracyjnych wobec liberalizacji w PRL w latach 1955–1957. Wyd. LTW, Warszawa 2001, s. 406
Od czasu, kiedy okazało się, że politykę zagraniczną III Rzeczypospolitej wymyślono mniej więcej trzydzieści lat przed jej powstaniem pod Paryżem, badania nad środowiskiem „Kultury” i, szerzej, powojennej emigracji, przeżywają wielką koniunkturę. Po Rafale Habielskim, Andrzeju Friszke, Pawle Machcewiczu, po licznych publikacjach Krzysztofa Pomiana, młody historyk warszawski zajął się okresem przełomowym nie tylko dla pierwszej fazy emigracji: postawami wobec destalinizacji. Teoretycznie nie mogło zdarzyć się nic lepszego niż ograniczenie wszechwładzy PZPR i demontaż MBP, ale każdy krok w tym kierunku stawiał myślące politycznie środowiska emigracyjne przed nowym wyborem: na ile można uwierzyć reformatorom i Gomułce, co sądzić o liberalizmie nowych władz – wciąż przecież partyjnych i nie pochodzących z wyboru – jaką rolę wobec tej najwyraźniej innej wersji PRL może odegrać Zachód i sami emigranci? Ziętara jest skrupulatnym kronikarzem tych polemik, zachowuje właściwe proporcje i bezstronność, pisze zwięźle i sensownie. Objął swoimi badaniami nie tylko luminarzy ówczesnej emigracji, ale i różne środowiska czy postacie odchodzące powoli w polityczny niebyt. A najbardziej może zaciekawia fakt, że spotykamy w emigracyjnym sporze wokół Października argumentacje dokładnie sprzeczne, jednocześnie równie przekonujące – świadectwa nierozwiązywalnych w gruncie rzeczy problemów emigracji, chcącej jakoś współkształtować rozwój sytuacji w kraju, a jednocześnie odmawiającej PRL uznania jako państwu polskiemu – bo uznanie takie przekreślałoby rację bytu samej emigracji.