Archiwum Polityki

Pyjas, Maleszka, Wildstein

Trzech kumpli, reż. Ewa Stankiewicz, Anna Ferens, zdj. Piotr Niemyski. Czas 110 min. Emisja 23 i 24 czerwca w TVN (ok. godz. 22.00).

O przyczynach zabójstwa Stanisława Pyjasa, studenta polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego i działacza antykomunistycznej opozycji lat 70., powstało do tej pory kilka filmów. Żadnemu jednak nie udało się wyjaśnić, dlaczego funkcjonariusze SB postanowili go zabić. Dokument Ewy Stankiewicz i Anny Ferens „Trzech kumpli” też nie rozstrzyga definitywnie tej kwestii, ale po przeprowadzeniu wnikliwego śledztwa dziennikarskiego (autorki dotarły m.in. do nowych świadków i oficerów SB odpowiedzialnych za mord) zostaje postawiona przekonywająca teza. Wiadomo, że zabójcy Pyjasa działali w celu rozbicia krakowskiej opozycji, oprócz tego jednak, prawdopodobnie, ratowali swojego agenta Lesława Maleszkę, którego Pyjas zaczął podejrzewać o zdradę. Maleszka i Wildstein, najbliżsi przyjaciele Pyjasa, opowiadają o tych wydarzeniach z różnych perspektyw. Maleszka na pytanie, dlaczego donosił, powtarza w kółko: „to doskonałe pytanie”. Wildstein mówi o wstrząsie, jakim było odkrycie we własnych szeregach kapusia. Nie jest to jednak zwyczajny reportaż, analizujący tylko okoliczności tragedii 6 maja 1977 r. Reżyserkom udało się osiągnąć znacznie więcej. W nerwowych zdjęciach, kręconych m.in. ukrytą kamerą, a częściowo inscenizowanych, udało się zapisać zarówno portret psychologiczny brnącego w kłamstwa Maleszki (wcale nie ofiary esbeckiego szantażu, tylko cynika, roszczącego sobie prawo do decydowania o losach innych), jak i obraz najnowszej historii Polski, z którą ciągle mamy kłopoty.

Janusz Wróblewski

Polityka 25.2008 (2659) z dnia 21.06.2008; Kultura; s. 63
Reklama