Dlaczego w młodości czas się wlecze, na starość – pędzi

Podobno starsi ludzie znacznie częściej niż młodsi decydują się na długoterminowe lokaty w banku. Być może dlatego, że młodość jest niecierpliwa, a może powodem jest to, że im jesteśmy starsi, inaczej odczuwamy czas. „Rok starego człowieka to znacznie mniej niż rok dziecka, a nawet młodzieńca” – zauważył w swych wspomnieniach filozof Władysław Tatarkiewicz. Nad tym paradoksem zastanawiał się też słynny matematyk Hugo Steinhaus, próbując tłumaczyć go perspektywą, z jakiej patrzymy na dany odcinek czasu. Wyliczył, że rok dla dwuletniego dziecka to połowa życia, a dla pięćdziesięciolatka to zaledwie dwa procent czasu, który przeżył, i proporcja ta z każdym dniem życia staje się coraz mniej korzystna. Gwałtownego przyspieszenia czasu doświadczamy w okolicach trzydziestych urodzin. I o ile my, zwykli śmiertelnicy, możemy na to jedynie ponarzekać, naukowcy uzbrojeni w wyrafinowane narzędzia badawcze postanowili nie poddać się łatwo. Psychologowie i neurobiolodzy, sprawdziwszy, że z ich zegarkami wszystko w porządku, doszli do wniosku, że czasowe przyspieszenie musi wynikać raczej z zaburzeń percepcji czasu. A skoro tak, to przyczyny takiego stanu rzeczy należy poszukiwać w naszych mózgach. Gdzie kryje się w nich guzik szybkiego przewijania? Czy kiedy go już namierzymy, uda nam się go wyłączyć i chwilę odsapnąć? Czas spadać Pewnym tropem dla poszukiwaczy stały się obserwacje, z których wynika, że w niektórych sytuacjach czas nie przyspiesza, a wręcz... zwalnia. Bo skoro raz pędzi, a raz się wlecze, to może jednak da się nim jakoś manipulować? A zatem? Pamiętacie może, co dzieje się w naszych głowach w chwilach zagrożenia? Każdy, kto choć raz przeżył taką sytuację, dobrze wie, o co chodzi. Wszystko, co dzieje się wokół nas, oglądamy jakby w zwolnionym tempie. Sceny rozciągają się, działamy, jak gdyby ktoś przykręcił nam obroty. Dlaczego? Czy pod wpływem gwałtownego stresu nasz mózgowy procesor przyspiesza i przetwarza bodźce szybciej? Prof. David Eagleman z Baylor College of Medicine w Houston postanowił to sprawdzić, przeprowadzając dość niezwykłe doświadczenie. Opisał je magazyn „The New Yorker”. Ochotników, którzy się do niego zgłosili, przepytano na okoliczność lęku wysokości, a następnie wwieziono na dach ośmiopiętrowego budynku. Każdemu zamontowano na nadgarstku urządzenie przypominające zegarek, zamiast minut i godzin wyświetlało ono jednak różne liczby z prędkością dwudziestu na sekundę. To za szybko, by nasz mózg był w stanie je zauważyć. – Jeśli jednak – rozumował Eagleman – nasza percepcja przyspiesza, nadążymy za mknącymi cyframi. A potem zaczął spychać z dachu swoich ochotników (zabezpieczonych linami; spadali na specjalną siatkę). Kiedy już dolecieli do ziemi – a zmierzono, że zajęło im to 2,5 sekundy – zaczął ich przepytywać. Po pierwsze więc, spadający oceniali czas swojego lotu na dłuższy, niż był w rzeczywistości. Po drugie, galopujące na zegarkach cyfry nie stały się przy tym dla nich bardziej widoczne. A więc przetwarzanie informacji w sytuacji stresu się nie zmienia. Poczucie spowolnienia musi pojawiać się post factum. Ważne jest, jak pamiętamy dane wydarzenie, a nie jak je faktycznie przeżywaliśmy. Dopiero je wspominając, mamy wrażenie, że trwało dużej niż w rzeczywistości – stwierdził badacz. I uzasadnił to tak: „Nasz mózg ocenia upływ czasu po ilości przetworzonych bodźców. Jeśli nagle otrzymuje ich więcej, zakłada, że musiało minąć więcej czasu. Upadek z wysokości rozpala w naszej głowie tyle komórek nerwowych naraz, że po fakcie myślisz sobie: rany, ale to musiało długo trwać”. Podobne złudzenie uzyskujemy, kiedy oglądamy wciąż te same rzeczy i nagle między nimi pojawi się zupełnie nowy obraz. Mimo że będzie widoczny przez dokładnie tyle samo czasu co pozostałe, uznasz, że stał ci przed oczami dłużej – bo twój mózg wykonał nad nim większą pracę. Nuda skraca życie A zatem, im więcej bodźców, tym – zdaniem naszego mózgu – musiały one wypełniać większy odcinek czasu. Może to wyjaśniać problem z czasem w podeszłym wieku, kiedy dni upodabniają się jedne do drugich, a mijające tygodnie wypełniają stałe, dobrze znane zajęcia. Mózg ma do przetworzenia mniej informacji, we wspomnieniach ocenia więc miniony czas jako krótki. Z doświadczeń psychologów wynika, że tak właśnie „skracają” się całe lata, kiedy na starość spoglądamy na nie w retrospektywie. Susan Crawley i Linda Pring z University of London opisały zjawisko tzw. teleskopii, polegające na tym, że sytuacje z odległej przeszłości zdają się nam zaskakująco niedawne. Uczone przedstawiały ludziom w różnym wieku listę głośnych wydarzeń z historii. Poprosiły, by określić, jak dawno miały miejsce: katastrofa samolotowa w Lockerbie, rezygnacja Margaret Thatcher z funkcji premiera, zamach na Johna Lennona czy upadek muru berlińskiego. Okazało się, że osoby starsze umiejscawiały te zdarzenia później, niż rzeczywiście się zdarzyły. A skoro coś wydarzyło się dziesięć lat temu, a nie pięć, jak sądziliśmy, czy – dowiadując się o tym – nie wykrzykniemy: „Naprawdę? Jak ten czas leci!”. Wskazówki na dopaminie Dlaczego jednak z wiekiem ulegamy takim czasowym złudzeniom? Czy zaczyna w naszej głowie szwankować jakiś mechanizm zegarowy? I gdzie on w ogóle jest? Można by spróbować go poszukać, badając mózgi osób, które doświadczają zaburzenia upływu czasu z powodu choroby. Dzieje się tak np. w schizofrenii, depresji, chorobie Parkinsona, ale także u osób będących pod wpływem niektórych narkotyków, np. LSD. Czy te sytuacje mają jakiś wspólny mianownik? Tak. Wszystkie wymienione choroby oraz LSD wpływają na poziom dopaminy. A zaburzenie wydzielania tej substancji mąci w naszym wewnętrznym czasomierzu. „Poziom dopaminy w naszym mózgu obniża się także z wiekiem i dlatego starsi ludzie mają inną percepcję czasu niż młodsi – mówił tygodnikowi „New Scientist” badający ten fenomen prof. Warren Meck z Duke University. – Jeśli uda się wyprodukować lek, który będzie regulował poziom dopaminy bez nieprzyjemnych skutków ubocznych, zyskamy prawdziwą kontrolę nad swoim czasem” – zapewniał uczony. Starzenie się powoduje także inne zmiany w mózgu, które rozstrajają naszą percepcję czasu. Zauważono np., że z wiekiem ubywa nam neuronów w regionie zwanym jądrem nadskrzyżowaniowym. „Jądro to – pisze w książce „Dlaczego życie płynie szybciej, kiedy się st