Joanna Sawicka: – Coraz więcej rodzin staje przed dylematem: jak zapewnić opiekę swoim rodzicom. Czasem jedynym rozsądnym wyjściem jest dom opieki, ale wiele osób ma opory przed umieszczeniem tam taty czy mamy. Na ile tę decyzję utrudnia stereotyp, że w godny sposób możemy zająć się rodzicami jedynie samodzielnie w domu? Magdalena Kryczka: – Rzeczywiście, funkcjonuje u nas schemat: jeżeli ktoś umieszcza rodzica w domu opieki, to znaczy, że już go nie kocha i pozbywa się go. To nie brzmi ładnie: moja mama jest w domu opieki; niektórym od razu nasuwa się pytanie: To co z ciebie za dziecko? Ale to myślenie się powoli zmienia. Oczywiście najlepszym rozwiązaniem byłoby stworzenie w domu takich warunków, żeby rodzic do końca mógł być z nami. Ale przecież nie zawsze jest to możliwe. Często zdarza się, że rodzina nie ma wyjścia, bo wszyscy pracują, trzeba zapewnić start dzieciom, spłacić kredyt. Znalezienie odpowiedniego miejsca spełniającego potrzeby starszej chorej osoby może być korzystne zarówno dla rodziny, która zostanie odciążona od całodobowej opieki, jak i dla rodzica, który znajdzie się wśród ludzi w podobnej sytuacji i pod okiem profesjonalistów. Dlaczego jednak nawet dla osób niezbyt przejmujących się tym, co inni powiedzą, decyzja o umieszczeniu tam bliskiej osoby jest tak trudna psychicznie? Najłatwiej nam jest decydować o sobie. Jak sobie wyobrazimy, że mielibyśmy wybrać chorobę swoją czy swojego bliskiego, to myślę, że większość z nas wybrałaby to pierwsze. Bo kiedy sami jesteśmy chorzy, to nie mamy takiego poczucia bezradności, jak podczas patrzenia na chorobę kochanej osoby. Tak samo jest tutaj. Nie wiemy, co mama czy tata tak naprawdę sobie myśli. Nie wiemy, czy ich nie krzywdzimy. I popadamy w poczucie winy. Uzasadnione? Po pierwsze, starszą osobę w jakiś sposób pozbawia się domu. Mówi się, że starych drzew się nie przesadza – starsze osoby mają znacznie obniżone zdolności adaptacyjne. Po drugie, rodziców z dziećmi czy męża z żoną łączy zwykle szczególna więź, cała gama emocji zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. I choćby decyzja o umieszczeniu bliskiej osoby w domu opieki była bardzo racjonalna i konieczna, musi się wiązać z silnymi emocjami, również z poczuciem winy. Wielu ludzi myśli, że skoro rodzice ich wychowywali, poświęcali się dla nich, to oni teraz muszą się im odwdzięczyć tym samym. A przecież to nie jest takie proste. Niektórzy nie są w stanie podołać takiej opiece, czasem po prostu się do niej nie nadają. To zajęcie niezwykle obciążające zarówno psychicznie, jak i fizycznie, i w pewnym momencie można nie dać rady. I to jest zwyczajnie ludzkie. A czasem ludzie nie są w stanie żyć wspólnie, po prostu nie potrafią. I nie ma innego wyjścia, niż znalezienie domu opieki. Oczywiście niektórzy starsi ludzie sami podejmują taką decyzję. Najlepiej pewnie, gdy to będzie wspólna rodzinna decyzja. Jak o tym wcześniej rozmawiać? Szczerze. Bez tego nic się nie osiągnie. Największą zbrodnią wobec starszych ludzi jest brak rozmowy i pozostawianie ich w niewiedzy. Oni bardzo się boją, że stracą moc sprawczą nad swoim życiem; możliwość decydowania jest dla nich szczególnie ważna. Potrzebują czasu na to, żeby oswoić się z taką możliwością. Muszą sobie wszystko poukładać. Często to trwa miesiącami, bo przecież muszą pozamykać całe swoje życie. Nie powinni mieć poczucia, że nagle wszystko im się zabiera. To jest dla nich bardzo trudne. Dajmy im ten czas. Często zdarza się paradoks, że to opiekun bardziej cierpi, jest sfrustrowany i obciążony psychicznie niż pensjonariusz? Tak się zdarza, a frustracja może prowadzić nawet do depresji. Ludzie opiekujący się osobami chorymi lub starszymi są niedostrzegani przez świat. Gdy ktoś ich odwiedza czy mija na ulicy, to tak naprawdę skupia się na chorym i nie zastanawia się, że ten opiekun niesie ciężar cierpienia bliskiej osoby dzień w dzień, godzina po godzinie. Często wydaje się nam, że jak ktoś zachoruje albo jest w podeszłym wieku i potrzebuje opieki, to trzeba mu bezinteresownie pomagać i nieważne są nasze uczucia, nasze urazy związane z tą osobą. I oczywiście trzeba starać się pomagać. Jednak w każdej, zwłaszcza głębokiej relacji pojawiają się kryzysy i gorsze czasy, po których zostaje w nas ślad, czasem blizna na całe życie. Każdy, kto opiekował się kimś przewlekle chorym, wie dobrze, że codzienne przebywanie z taką osobą jest bardzo obciążające nawet w najbardziej kochającej się rodzinie. Jeśli na to nakładają się negatywne naleciałości z kontaktów przed chorobą, to w opiekunie budzą się duże pokłady złości. I zaczyna się za to obwiniać. Bo ma poczucie, że powinien tę chorą bliską osobę wspierać i nie ma tu miejsca na jego emocje. Ale przecież rzeczywiście musi pomóc. Zawsze takim ludziom powtarzam, że mają prawo do własnych emocji. Mówię im, żeby starali się jak najmniej rzeczy robić na siłę, żeby sobie pozwolili na tę złość, żeby się za to nie obwiniali. Wszystkie żale i złe emocje, od których się odcinamy, narastają w nas. Można to porównać do ogrodu: gdy przestajemy się nim zajmować, coraz bardziej się zachwaszcza i dzieją się w nim coraz gorsze rzeczy, dziczeje. Gdybyśmy przyszli i powyrywali od czasu do czasu jakiś chwast, czasem przyklęknęli, podlali i spojrzeli życzliwie, udałoby się utrzymać w nim ład – chwasty nie przysłoniłyby kwiatów. Tak samo należy robić z negatywnymi emocjami, trzeba do nich dotrzeć, posłuchać, pozwolić wybrzmieć. Wtedy możemy odnaleźć to, co w tej relacji jest pozytywne. Bo skoro odwiedzamy tę osobę, przychodzimy, to znaczy, że coś jest. Często samo pozwolenie ludziom na złość, wściekłość, na przyznanie, że jest im ciężko, bardzo im pomaga. A może dodatkowe wyrzuty sumienia budzi fakt, że przestajemy kochać takiego rodzica, który krzyczy, jest agresywny, nieprzyjemny i nie przypomina nam naszej mamy czy taty sprzed lat? Ludziom trudno jest patrzeć na rodzica, który dziecinnieje, ma coraz większą demencję, zapomina, pyta piąty raz w ciągu dziesięciu minut o to samo i bywa nieprzyjemny. Ciężko jest zaakceptować to, jak zmieniła się ta niegdyś sprawna i inteligentna osoba. Rodzic deprecjonuje się w oczach dzieci skupiających się za bardzo na objawach, które niesie ze sobą starość. To jest smutne, ale zrozumiałe. Ale nie sądzę, że dzieci przestają kochać. Nie nazwałabym tego tak, bo miłość do rodzica jest bardzo silnym, można powiedzieć pierwotnym uczuciem i nie da się jej łatwo zniszczyć. Przy łóżku schorowanego rodzica warto ustawić zdjęcia z czasów, gdy był aktywny i szczęśliwy. W momencie frustracji można na nie spojrzeć i przypomnieć sobie historię tego człowieka, ile wniósł do naszego życia, kim był, co zrobił, jak wyglądał. Jak zajmować się rodzicem, z którym nie miało się dobrego kontaktu w przeszłości? Nie należy nic robić na siłę. Jeśli spotkanie ma przebiegać w atmosferze złości, żalu czy agresji, to radzę, żeby może przyjeżdżać pięć razy rzadziej, ale zadbać o to, żeby to spotkanie było autentyczne, szczere, pełne cierpliwości. Szczególnie w takich przypadkach nie liczy się ilość, tylko jakość. Osoba mieszkająca w domu opieki czeka na kontakt z bliskimi, jest to właściwie jej jedyna przyjemność. Jeśli takie spotkanie będzie nieprzyjemne, to ona do następnego spotkania zostanie z tym uczuciem i będzie się czuła skrzywdzona. Natomiast opiekun wyjdzie, pójdzie do pracy, zapomni. Dlatego warto wyładować nagromadzone złe emocje przed lub po, a nie w trakcie spotkania. A jeżeli jesteśmy zmęczeni odwiedzaniem rodzica, z którym mamy nawet świetny kontakt, to też trzeba zrobić sobie przerwę. Ale poinformujmy go o tym, nie zostawiajmy z poczuciem opuszczenia. Rozmowa jest najlepszym wyjściem w każdej sytuacji. Czy dłuższa przerwa w odwiedzaniu nie pogłębi wyrzutów sumienia? Nie będzie zła dla obu stron? Brak autentyczności zwłaszcza w takiej relacji jest bardzo wyczuwalny i bardzo krzywdzący dla ludzi starszych. Dlatego gdy jest się sfrustrowanym, trzeba zadbać o siebie. Nie możemy robić czegoś, na co nie mamy sił, kosztem swojego zdrowia i swojej rodziny. Przez tydzień, dwa można odpocząć, przemyśleć wszystko, zregenerować się. Czasem trzeba spotkać się z aktywnymi ludźmi, żeby oderwać się od śmierci i starości. I potem znowu zastanowić się nad tym, czy już mamy siłę wracać, czy nie. Przestrzegam przed ortodoksyjnością w ocenie swoich zachowań. Ludziom w takiej sytuacji często się wydaje, że jak raz nie przyjadą, to już będą złymi dziećmi. A w życiu nic nie jest białe albo czarne. Każdy czasem potrzebuje wziąć głęboki oddech. A co, gdy człowiek nie umie okazywać ciepła? To jest trudne. Ludzie boją się śmierci i starości, boją się chorych, często nie chcą ich dotykać, mają obawę, że coś im zrobią, jakoś ich uszkodzą, coś zepsują. Wydaje im się, że jeśli chory jest pod specjalistyczną opieką, to nie należy go już ruszać. Dlatego przestawiają przedmioty wokoło, chcą pomóc, chcą coś robić, są obok, ale nie za blisko. A chorzy ludzie bardzo potrzebują bodźców dotykowych, zwłaszcza takich nasyconych miłością i empatią. Dlatego trzeba ich głaskać, dotykać. A przy tym traktować normalnie. To najlepsze, co możemy dla nich zrobić. Miałam kiedyś pacjentkę, do której bardzo często przychodził syn. Kiedyś była bardzo smutna, spytałam, co się dzieje. A ona mi powiedziała, że marzy o tym, żeby pobyć z tym synem tak jak kiedyś, tak naturalnie, tak po prostu, żeby z nim porozmawiać, żeby nic nie przestawiał, nie chodził, nie pytał, jak się spało, tylko tak naturalnie z nią pobył. Może te