Dziecięce rozkłady codziennych zajęć pękają dziś w szwach. Poniedziałek – taniec, wtorek – taniec, środa – taniec – to zapowiedź jednego z wielu programów dokumentujących życie współczesnych dzieci, emitowanych na kanale TLC. Niedziela – gdyby kto pytał – też taniec. Przeciążone obowiązkami dzieci to znak naszych czasów. Najlepiej by było, gdyby malowały jak Rembrandt, grały jak Mozart lub przynajmniej w tenisa – jak Andre Agassi, tańczyły jak Barysznikow i znały 30 języków jak J.R.R. Tolkien. Grafik Helenki W innym programie, polsatowskiej paradokumentalnej serii „Trudne sprawy”, lekarz stawia diagnozę 9-letniej Helence: wypalenie zawodowe. U wielu widzów zapewne pojawił się uśmiech na twarzy. Wypalenie? U 9-latki? Wolne żarty! Ale mama Helenki, przekonana o jej prawdziwym talencie, robi z niej małoletnią modelkę. Castingi, próby, sesje, kilka lub kilkanaście godzin dziennie tego, czego córka do końca nie pojmuje, ale wie, że zadowoliłaby tym swoją rodzicielkę. Gdyby noga na tym gruncie jej się powinęła, matka spróbowałaby gdzie indziej, bo Helenka musi być gwiazdą – za wszelką cenę. Wbrew lub mimo swojej woli, dodajmy. Ze zmęczenia zasypia na lekcjach. Jej organizm fizycznie i psychicznie odmawia posłuszeństwa. Pojęcie wypalenia zawodowego odnosi się do pochłoniętego pracą świata dorosłych, jednak psycho­fizyczne i emocjonalne wyczerpanie czy zespół chronicznego zmęczenia, czyli właśnie symptomy wypalenia, coraz częściej stają się udziałem dzieci. A dokumentalny odcinek z Helenką doskonale pokazuje, jak rodzi się pokolenie małych-stareńkich, którzy wtłoczeni w dorosłe mechanizmy rządzące rynkiem pracy próbują jakoś sobie radzić. Prof. Christina Maslach, najwybitniejsza teoretyczka w kwestii wypalenia, w książce „Pokonać wypalenie zawodowe” (1996 r.) jako jeden z powodów problemu podaje coraz wyższe wymagania stawiane przez pracodawców. Można to odnieść również do rodzicielskich wymagań wobec własnych dzieci – rodzic staje się kimś w rodzaju zleceniodawcy, którego wytyczne realizują dzieci. Zbyt duże, acz mało realne oczekiwania co do efektów ich pracy mogą ostatecznie doprowadzić do – by tak rzec – kryzysu wieku dziecięcego. Miss nie chce korony Utrata energii, bóle głowy, drażliwość, obniżenie nastroju, bezsenność, ogólne wyczerpanie – to tylko niektóre z organicznych reakcji, jakie wiążą się z wypaleniem. Poczucie braku kontroli nad tym, w czym się uczestniczy, prowadzi w efekcie do wyobcowania i frustracji. Ale żeby nie było tak prosto, ci mali-stareńcy miewają czasem bardzo zdrowe odruchy, zupełnie jakby organizm sam się bronił przed niechcianą jeszcze w tym wieku dorosłością. Wróćmy do kanału TLC i jego sztandarowej produkcji „Toddlers&Tiaras”, dokumentującej perypetie małoletnich uczestniczek bardzo w Stanach popularnych konkursów piękności. Przygotowanie i uczestnictwo w tym przedsięwzięciu wymaga nie lada tężyzny tak fizycznej, jak i psychicznej. Po najważniejszym jak dotąd w jej krótkim życiu zwycięstwie w prestiżowych zawodach na małą miss, dziewczynka schodzi ze sceny ze skwaszoną miną z tiarą w rękach. – Przymierzysz koronę? – pyta matka. – Nie. Ja chcę lizaka! Jest coś symbolicznego w tym, że zdobywane przez dziewczynki korony małych miss są zawsze za duże, niektórym lądują na szyi. A przede wszystkim – za ciężkie, i to ów ciężar sprawia, że trudno im w nich wytrzymać dłużej niż chwilę. W dzisiejszych czasach to właśnie telewizja i inne media wyznaczają, wręcz promują standardy, utrwalają wzorce zachowań i wśród rodziców, i wśród dzieci. Niejako na skróty przyspieszają ich rozwój, a natłok informacji, jakich media dostarczają, jest zupełnie porównywalny do natłoku zajęć, jakimi obarcza się najmłodszych. Zdaniem prof. Davida Elkinda, psychologa dziecięcego z Tufts University, społeczeństwo ignoruje różnice w zdolnościach umysłowych poszczególnych dzieci. Nie uwzględnia tempa, w jakim każde z nich wiedzę przyswaja. W tym kontekście klasyczna teoria rozwoju poznawczego Jeana Piageta, opisująca cztery fazy odpowiadające kolejnym przedziałom wiekowym, ma się nijak do oczekiwań, jakie są przed dziećmi dzisiaj stawiane. Podział Piageta wynikał bowiem z uwzględnienia naturalnych predyspozycji poznawczych dla danego wieku, i choć moment przejścia z jednej fazy do drugiej był kwestią indywidualną, to nie aż tak, by wymuszać go ruchem konika szachowego, w zależności od własnego widzimisię rodzica i jego ambicji. Niemowlak doskonały Presja na przyspieszony rozwój dziecka wiąże się z charakterystycznym dla naszych czasów szybkim, coraz szybszym trybem życia. Zwraca na to uwagę wspomniany już prof. David Elkind, który zasłynął z bestsellerowej publikacji „The Hurried Child: Growing Up Too Fast Too Soon” (Poganiane dzieci: zbyt szybkie i zbyt wczesne dorastanie). Współczesna edukacja jawi mu się jako wyścig, który ma początek już w najwcześniejszych miesiącach życia, a nawet w łonie matki. Widać to m.in. po ogromnej popularności całych serii kursów e-learningowych dla niemowląt, które można nabyć w większości sklepów z zabawkami w Stanach. Polska nie zostaje w tym wyścigu daleko w tyle, o nie. W oferowanym przez polski Instytut Rozwoju Małego Dziecka kursie o wdzięcznej nazwie „Wczesna nauka czytania metodą Cudowne Dziecko” może wziąć udział każdy rodzic (zwany dalej „Genialnym rodzicem ­cudownego dziecka”). Efektem tego ma być umiejętność czytania przez dzieci całych książek już w wieku 3 lat. Osobną kwestią pozostaje, czy będzie to równoznaczne z ich zrozumieniem. Da się to podobno osiągnąć także metodą wyniesioną z warsztatów: „Jak nauczyć małe dziecko czytać w pół minuty dziennie”. Wszystkim niedowiarkom przychodzi w sukurs portal genialnymaluch.pl, który zapewnia rodziców 3–6-miesięcznych berbeci, że „niemowlę w tym wieku jest takim typem intelektualisty, jakim wszyscy chcielibyśmy być, ale tylko niewielu z nas bywa”. Z jednej strony takie podejście to znak nowych czasów i edukacyjnego postępu. Z drugiej jednak regres, i to o całe wieki, do czasów średniowiecza, bo