Joanna Cieśla: – Czy młodzi ludzie muszą wyprowadzać się od rodziców? Pytam, bo jeśli szukać wskazówek w świecie zwierząt, to nasi najbliżsi krewni – ssaki naczelne, przeżywają życie w stadach i grupach rodzinnych. Dorota Pieńkos: – I człowiek pod tym względem mocno się od nich nie różni. Żyjemy w grupach rodzinnych, niezależnie od tego, czy wyprowadzamy się do własnego mieszkania czy nie. Takie utrzymywanie więzi – pozostając przy biologicznym punkcie widzenia – z pewnością sprzyja przetrwaniu. Jestem daleka od stwierdzania, że ktokolwiek cokolwiek musi, zmieniając jednak perspektywę na kulturową, można dostrzec, że wyprowadzka z domu wiąże się z pewnym etapem rozwojowym, kiedy młoda osoba zaczyna brać większą odpowiedzialność za swoje życie. Na własny rachunek ponosi ryzyko i jego konsekwencje. To zresztą kolejny etap rozwoju dla całej rodziny, także dla rodziców. Odejście dziecka z domu na ogół łączy się ze zwolnieniem ich z konieczności zaspokajania znacznej części potrzeb tego dziecka. Ma to szczególne znaczenie dziś, gdy rodzice, w wieku średnim, często jeszcze intensywnie pracują i muszą się wywiązać z licznych zobowiązań – zawodowych i społecznych. W którym momencie to rozstanie powinno nastąpić? Z punktu widzenia psychologii nie ma obowiązującego wszystkich momentu krytycznego, choć często myśli się w ten sposób o założeniu przez dorosłe dziecko własnej rodziny. Gdy ono wchodzi w związek, pojawia się jego dziecko, we wspólnym mieszkaniu z rodzicami staje się szczególnie ciasno i w sensie dosłownym, i w przenośni. Często też za osiągnięcie dorosłości uznaje się moment, w którym człowiek jest w stanie sam się utrzymać. Większość psychologów i terapeutów myśli jako o dorosłych o tych osobach, które same opłacają koszty swojej terapii. Osoby pełnoletnie, za których terapię płacą rodzice, uważamy za pełnoletnie, ale nie dorosłe. Pieniądze jako przykrywka? I tu zaczynają się schody. Mnóstwo młodych twierdzi, że nie wyprowadzają się od rodziców właśnie dlatego, że nie są w stanie samodzielnie się utrzymać. Tylko czy aby w niektórych wypadkach nie jest to wymówka? Czasem może tak być. Z moich rozmów z pacjentami – młodymi dorosłymi – wynika, że oni dość często boją się podejmować jakiekolwiek ryzyko, borykają się z lękiem przed zmianą, co czasem doprowadza nawet do powstania objawów nerwicowych. To, że ktoś się nie wyprowadza, też bywa motywowane lękiem, nie zawsze do końca uświadomionym, a uzasadnianym w sposób, który wydaje się racjonalny. Gdy jednak przyjrzeć się bliżej, okazuje się, że te przeszkody można pokonać. Ale ludzie, jak w dziesiątkach podobnych sytuacji, wybierają unikanie tego, co budzi lęk. Co budzi lęk w wyprowadzce? Taki krok to obiektywnie poważne wyzwanie. Chodzi nie tylko o utrzymanie się w sensie finansowym, ale też o zorganizowanie sobie samodzielnej codzienności – zakupy, pranie, rachunki. No i dochodzi samotność. Bycie w domu, w rodzinie, gdzie ocieramy się ciągle o innych, daje poczucie tej fizycznie odczuwanej stadności. Rodzice zresztą często podsycają lęki, bo sami też się boją rozstania, tylko że u nich wyraża się to w potrzebie kontrolowania dziecka. To druga obok unikania strategia radzenia sobie z lękiem. Dzieci są wyręczane, „odbarczane” od różnego rodzaju decyzji. „Jeszcze poczekaj, jeszcze zdobądź pracę, jeszcze studia nie dokończone”. Znów odwołując się do przyrody: pisklę pozostaje w gnieździe, dopóki nie nauczy się latać, jeśli nigdy się nie nauczy, to nigdy nie wyleci. Więc robimy tak, żeby ciągle miało wątpliwości, czy umie latać. To też te znane z anegdot teściowe, które wtrącają się w życie młodych – niby z intencją, żeby pomóc, ale tak naprawdę z intencją zadbania o siebie – żeby sobie oszczędzić zmartwienia, niepokoju, że coś idzie nie tak. Stereotyp wścibskiej teściowej ma uzasadnienie? Tak, z jednej strony ze względu na siłę tradycyjnego podziału ról w związkach dzisiejszych 50–60-latków, a z drugiej – dlatego że kobiety dłużej żyją. Kobieta, która traci męża, a przedtem całe życie spełniała się przede wszystkim w roli jego opiekunki, z chwilą śmierci głównego podopiecznego musi znaleźć inne zajęcie. Jeżeli nie dostarcza opieki, to uważa, że spada jej prestiż w rodzinie, a bywa, że kwestionowany jest wręcz jej sens istnienia. Społeczni analfabeci Młodzi boją się zmian i wyzwań, bo nie są w nich przećwiczeni? Tak, 20–30-latki są dziś bardzo słabo przygotowane na frustracje i porażki, z którymi wiąże się wyprowadzka od rodziców, zamieszkanie z partnerem, przyjaciółmi, z kimś obcym – w ogóle kontakt z innymi ludźmi. One mają mało zasobów społecznych, brak im praktycznych umiejętności – rozwiązywania konfliktów i wyrabiania się w normach społecznych, negocjacjach reguł. To też skutek tego, że cały system edukacji ukierunkowuje dzieci na działanie w pojedynkę, rywalizację – a nie współpracę. Do gabinetów często trafiają osoby, które w szkole dostawały doskonałe stopnie, świetnie zdawały egzaminy, natomiast nie miały żadnych przyjaźni ani jakichkolwiek relacji, które by trwały kilka lat. Pewnie wpływa na to także poszatkowanie edukacji na krótkie okresy. W efekcie mam klientów, którzy na studiach mieli osiągnięcia i nawet w pracy sprawdzają się świetnie, ale nie są w stanie żyć poza domem, w którym mają bezpieczeństwo, ciepło, opiekę. Nieraz zarabiają dużo więcej od swoich rodziców. To może lepiej nie być zbyt dobrą rodziną? Pytanie, co to jest dobra rodzina. Dobra rodzina to rodzina elastyczna, która sama umie dopasowywać się do zmian i tego dziecko uczy. Nie jest dobrze, jeśli ogranicza czy osłabia dziecko przez przekaz: „Bez nas nie potrafisz, jesteś za głupia, za słaba”. Dobra rodzina wyposaża dziecko w jak najwięcej zasobów, żeby poradziło sobie oddzielnie. Daje przekaz: „Zawsze możesz się do nas zwrócić, pomożemy, jak się da – ale masz na tyle dużo w sobie, że dasz radę”. Dziecko ma poczucie bezpieczeństwa zakorzenione w sobie, a nie w systemie. Dzięki temu może wyfruwać i fruwać. Rodzice chyba nie zawsze są zachwyceni tym, że młody siedzi im na głowie. Media donosiły o włoskim małżeństwie, które wystąpiło do sądu, by nakazał wyprowadzkę z ich domu 40-letniemu synowi. Słyszałam o tej sprawie, ale w swojej praktyce nie spotkałam się z sytuacją, by dziecko mieszkało z rodzicami wbrew ich woli – raczej obie strony mają tu własny interes. Choć często co innego się mówi, co innego przekazuje komunikatami nie wprost. Kto jest matką, kto ojcem, kto partnerką? Co wynika z tego gnieżdżenia się dorosłych z rodzicami? Najtrudniejsze jest zamieszanie w podziale ról. Bo zwykle te role wiążą się z zapewnianiem jakichś dóbr. Jeśli ktoś dobrze zarabia, to utrzymuje rodzinę, dostarcza pożywienia i potrzebnych rzeczy. A jeśli ten nasz kurczaczek, dziecko, zaczyna być silniejsze od koguta i kury, to pojawiają się komplikacje i pytania. Kto powinien podejmować strategiczne decyzje? Ten, kto lepiej zarabia, czy ten, kto jest starszy? Czy ten, kogo do tego oddelegowuje tradycja? Kto ma rozdzielać zadania i obowiązki? Jakoś dziwnie brzmi polecenie „wyrzuć śmieci” w ustach matki do 27-letniej córki. Jak sobie ludzie z tym radzą? Najczęstszy sposób to szukanie winnych poza sobą, odpychanie odpowiedzialności. Rodzice skarżą się na dziecko, dziecko na rodziców. Mama zgłasza się na terapię, zaczynając od tego, że to syn powinien się leczyć. Jeśli przychodzi córka, to dlatego, że matka jest zbyt opiekuńcza. To potworny klincz, bo jeśli człowiek widzi poza sobą przyczynę swojego nieszczęścia, to nie jest w stanie go przepracować. A jeśli do tego wprowadza się mąż, żona czy narzeczona dziecka, z własnym mikrokosmosem problemów, to już jest tragedia i rozwody. Bo młody nie jest w stanie długo dźwigać rozdarcia lojalności wobec swojego systemu i systemu małżonka, któremu też przecież winien lojalność. Pewna kobieta – w związku małżeńskim i z własnym mieszkaniem – która co tydzień musiała odwiedzać rodziców mieszkających w innym mieście, mówiła, że jedzie nakarmić smoka. To fajne wyobrażenie źle pojętej lojalności, domagającej się ofiary od córki, która niby wydarła już dla siebie swoje własne życie. Jeśli człowiek funkcjonuje w takim stanie przeciągniętego dziecięctwa ileś lat, to czy jest w ogóle zdolny do jakiejkolwiek odpowiedzialności w innych obszarach życia? Niektórzy być może nie są. Ale do mnie trafiają osoby z bardzo dużym rozdźwiękiem między sferami funkcjonowania. Zawodowo ktoś radzi sobie super, nawet na kierowniczym stanowisku – ale osobiste życie ma totalnie niepozbierane. Wyobraźmy sobie mężczyznę już w wieku średnim, syna matki o niezwykle silnej osobowości, kobiety sukcesu, występującej w wielu rolach – ale jedną z tych ról jest rola kierownicza wobec syna. Zarządza jego życiem. Syn zgłasza się po pomoc do psychologa z gigantycznym poczuciem nienawiści wobec tej matki, która wydziela mu pieniądze, dysponuje mieszkaniem, które mu kupiła, mimo że ten syn bez problemu mógłby sobie zapewnić jakieś inne mieszkanie. Zamiast tego odwiedza ją z lękiem, że