Agnieszka Sowa: – Nie chcemy być sami, ale życie z drugą osobą nie jest łatwe. Jolanta Berezowska: – Często nie potrafimy dogadać się sami ze sobą, a co dopiero z innym człowiekiem. Na związek ma wpływ to, jacy są ludzie, którzy go tworzą. Przestrzeń pomiędzy nimi to jakby trzeci, niezależny byt. I nim się zajmujemy w terapii par. Na czym polega taka terapia? To spotkania z terapeutą lub z dwoma terapeutami, podczas których para rozmawia o swoim związku, o rodzinie. Razem próbujemy coś zrobić, żeby to działało lepiej. Dowiedzieć się, co im przeszkadza w byciu szczęśliwą parą. Czasem wystarczy, że zaczną ze sobą rozmawiać. Przyjaźń, uważność, bycie razem Czy są jakieś uniwersalne recepty na dobry związek? Dużo było badań na ten temat, najbardziej wiarygodne są według mnie przeprowadzone przez małżeństwo amerykańskich badaczy i terapeutów Johna i Julie Gottmanów. Przez wiele lat badali pary i przewidywali, które z nich się rozwiodą, a które nie. Ich prognozy sprawdziły się w ponad 90 proc. Znaleźli fundament dobrego małżeństwa? Najważniejsza jest przyjaźń. Czyli taki podstawowy rodzaj życzliwości i sympatii do drugiej osoby. I nie polega to na tym, że oni się nie kłócą. Ludzie, którzy są razem, mają prawo wymieniać poglądy, nawet w stylu włoskim. Ale zażarcie się spierając, nie czują do siebie wrogości. Druga bardzo istotna sprawa: ludzie, którzy są razem, powinni się znać. Jak w takim teleturnieju dla par, wiedzieć, czy ona lubi jajka na twardo, czy na miękko, czy on używa pianki, czy żelu do golenia. Takie drobiazgi: „nie kupię jej goździków, tylko róże, bo ona nie lubi goździków”. Ta znajomość mapy świata drugiej osoby i, co ważne, jej ciągłe aktualizowanie, bo przecież zmieniamy się z wiekiem, buduje dobry związek. Tymczasem często jest tak, że dużo więcej wiemy o naszych przyjaciołach, ich problemach, zainteresowaniach niż o życiowym partnerze. Trzeba być uważnym wobec tej drugiej osoby, słyszeć ją i widzieć. Gottmanowie zauważyli, że pary, które zostają ze sobą na długie lata, reagują na siebie. Gadają sobie o pogodzie albo o jedzeniu, niby nic ważnego, ale jeżeli tego nie ma, to nie ma relacji. Zwrócenie się ku sobie, zaciekawienie światem drugiej osoby jest bardzo ważne. Podobnie jak robienie czegoś razem. Można i trzeba mieć czas „osobno”, ale musi być czas „razem”. I już? To wystarczy? To nie tak mało wbrew pozorom i nie takie to łatwe. Ważny jest też podziw dla tej drugiej osoby. Przecież skoro się poznali i zakochali, musieli się sobie podobać. Przyciągnęło ich coś, co podziwiali. Jak sobie to przypomnieć? Jak do tego wrócić? Do podziwu, sympatii, zainteresowania. Tu jest właśnie olbrzymia rola terapeuty. Stąd zawsze podczas terapii wracamy do dobrych wspomnień. Staramy się, żeby ludzie przypomnieli sobie, co tam fajnego w tej drugiej osobie, co ich ciekawiło, fascynowało. Dlaczego walczyli o siebie i chcieli być razem. Próbujemy razem sprawić, żeby on znów był tym pięknym młodzieńcem, a ona tym jego wymarzonym kwiatem. To w ogóle jest możliwe? Możliwe, ale trzeba na to ciężko i systematycznie pracować. Przed ślubem warto dobrze przetrzeć okulary, przyjrzeć się bardzo uważnie partnerowi, a potem włożyć różowe i nigdy ich nie zdejmować. Krytyka, pogarda, oskarżenie, milczenie Co sprawia, że nam te różowe okulary spadają? Według Gottmanów, związkowi zagraża czterech jeźdźców Apokalipsy. Pierwszy to krytykowanie drugiej osoby. Nie chodzi o narzekanie, tylko o krytykę. Jak powiemy z wyrzutem: „oj spóźniłeś się”, to jest narzekanie, a jeśli zamiast tego nasz partner usłyszy: „bo ty się zawsze spóźniasz”, to już jest krytyka. Potem pojawia się pogarda. Jeżeli druga osoba okazuje nam pogardę, lekceważenie, wyśmiewa się, to trudno się po czymś takim pozbierać. Trzeci „jeździec” pojawia się, gdy krytyka, a potem lekceważenie i pogarda sprawiają, że ludzie zamiast rozmawiać przyjmują postawę obronno-oskarżycielską. Jeżeli się do tego dołączy jeszcze taki rodzaj mówienia wstecz, że źle było, źle jest i nic dobrego się nie wydarzy, to właściwie już jest koniec. Ruina. I wreszcie ostatni etap rozpadu związku: obojętność i milczenie. Ona mówi do niego, a on nic. Albo odwrotnie. To wszystko powoduje negatywne stany emocjonalne. Np. krytykowanie, pogardzanie, wyśmiewanie wywołuje u drugiej osoby reakcję typową dla stresu: najpierw walka, czyli wzajemne oskarżenia, wreszcie ucieczka. Ten mur obojętności to taki rodzaj ucieczki. Zalew negatywnych uczuć sprawia, że zmienia się fizjologia ciała. Wzrasta tętno, ciśnienie, organizm przestaje produkować przeciwciała obronne. Złe małżeństwo doprowadza do chorób. Niepokoi mnie ten pierwszy gwóźdź do trumny, czyli krytyka. Jak inaczej powiedzieć partnerowi, że coś mi się w jego zachowaniu nie podoba? Ale właściwie po co? To nie odniesie żadnego skutku. Człowieka można wychować do 14 roku życia, potem albo się sam zmieni, bo będzie tego chciał, albo nie. Trzeba więc przynajmniej zmienić taktykę. Zamiast powtarzać w kółko „ty się zawsze spóźniasz”, raz nie zaczekać, pójść sobie. A potem nie robić awantury, tylko z uśmiechem przeprosić: „wybacz, kochanie, jak tak czekałam na ciebie, spotkałam starego znajomego ze szkoły, wieki się nie widzieliśmy, podkochiwał się we mnie w maturalnej klasie i poszliśmy na kawę...”. Następnym razem on się nie spóźni. Czy łatwiej się dogadać ludziom, którzy są do siebie podobni? Nie można tak jednoznacznie stwierdzić. Ludzie dobierają się albo na zasadzie podobieństw, albo pociągają ich właśnie te różnice, odmienność. Według mnie, pary, które się różnią, są o wiele ciekawsze i bardziej rozwojowe. Jedno chodzi na golfa, a drugie na wystawy sztuki; jeśli wykorzystają właściwie swoje odmienne zainteresowania, będą zaciekawieni światem tej drugiej osoby, to jedno od drugiego nauczy się golfa, a drugie być może zainteresuje się sztuką. Dzięki temu mogą się bogacić. I nie chodzi tu tylko o zainteresowania i sposób spędzania wolnego czasu, ale o odmienne podejście do życia. Mam wśród pacjentów chłopaka, który jest zbyt poukładany, jemu to nie przeszkadza oczywiście, ale poznał dziewczynę, której życiem rządzi artystyczny nieład. Mogą z tego zrobić piekło, ona może mu wymyślać od cholernych pedantów, a on jej wytykać, że jest bałaganiarą. Ale mogą się od siebie nauczyć. Ona – że można mieć cierpliwość, żeby złożyć czyste ubrania, a on, że czasem można coś poukładać mniej równo, nie tak idealnie, ale za to mieć czas na kino. Odmienność partnera jest darem, który można wykorzystać, tymczasem bardzo wiele osób o to się właśnie czepia. Jak ulegać wpływom partnera, jak zobaczyć ten świat partnera jako ciekawy, wart oglądania, wart współbrzmienia, to jeden z filarów dobrego związku. Ludzie się przecież różnią od siebie bardzo wieloma aspektami. Każdy przychodzi z innego plemienia. „W moim plemieniu były paski wzdłuż, a w twoim paski w poprzek”. Razem musimy zrobić kratkę. Coś musi być wspólnego. Dzieci, pieniądze, seks, teściowe O co pary najczęściej się kłócą? Można się kłócić o wszystko. Standard to: dzieci, pieniądze, seks, teściowie, kto będzie sprzątał, czyli podział obowiązków. Konflikty są we wszystkich związkach, ale są pary, które się dogadują albo i dalej kłócą, ale nie ma w tych związkach wrogości. Jest przyjaźń, sympatia, podziw, a nie kastrowanie partnera. Tym się różnią od tych, które się rozwodzą. Spędzają czas razem, a tamte nie. Mają dobre wspomnienia, a tamte nie. Potrafią też przerwać kłótnię. Tak po prostu – nie ciągnąć w nieskończoność, nie zamieniać różnicy zdań w oskarżycielską tyradę. I zazwyczaj są to ludzie, którzy mają poczucie humoru. Kto najczęściej szuka pomocy terapeuty? Kiedyś w przeważającej większości były to osoby z wyższym wykształceniem, w średnim wieku. Dziś zgłaszają się bardzo różne pary, w różnym wieku, z różnych środowisk. Zdarzają się narzeczeni, niejako profilaktycznie, i bardzo młode małżeństwa, które nie potrafią się rozstać z rodzicami. On ciągle jeździ do mamusi, ona do rodziców. Pojawienie się dziecka w związku jest najtrudniejszym momentem, bardzo dużo wtedy się zmienia w relacjach między partnerami. Potem na terapię zgłaszają się pary z dziećmi w wieku szkolnym czy nastoletnim, bo to też jest faza kryzysu. Wreszcie – bo dzieci wychodzą z domu i oni nie potrafią się z tym pogodzić. Na etapie pustego gniazda też przychodzą. Wiele osób zdaje sobie sprawę, że można skorzystać z pomocy terapeuty, mediatora, to już nie jest jakaś dziwaczna zachcianka czy wstydliwa sprawa, zwłaszcza w większych miastach. Kiedyś, jak się kupiło pralkę, to się ją reperowało, jak się zawierało małżeństwo, to się w nim trwało i się je naprawiało. Teraz mamy dużo większą potrzebę komfortu. I to dobrze, bo oznacza niezgodę na to, by człowiekowi było źle w małżeństwie. Jeż, wiewiórka, ryba, mucha Czy prosząc o pomoc terapeutę, ludzie nie idą trochę na łatwiznę? Troszkę może tak, ale mam w terapii młode pary, których rodzice się rozwiedli. Oni wiedzą już, że nie musi być jak w bajce, że im także, jak rodzicom, może się nie udać. A oni by chcieli jednak być razem. I to jest bardzo dobry początek terapii. Są też warsztaty dla par, które dopiero wchodzą w związek. Nie mówię o naukach kościelnych, tylko o warsztatach psychoterapeutycznych. Dziwne jest, że ci młodzi uczą się w pracy umiejętności dyskusji, rozwiązywania problemów, negocjowania, sztuki mediacji, a nie przenoszą tych umiejętności do życia prywatnego. Na dobre małżeństwo trzeba pracować. Na początku jest cudownie, świata poza sobą nie widzą. Ile to trwa – dwa lata? To moja ulubiona metafora: idzie sobie jeż przez las i spotyka piękną jeżycę, zakochuje się. Idzie sobie wiewiórka: ach, jaki piękny wiewiór. Po dwóch latach jeż widzi, że dziwna ta jeżyca, ruda jakaś, czy to aby nie wiewiórka? A wiewiórka dziwi się, że ten jej wiewiór, po drzewach nie chodzi, kolczasty jakiś, czy to aby nie jeż? Ale mimo tych różnic odnajdują w lesie wspólny świat. Są takie pary – niczym związek ryby z muchą – które nie mają wspólnego świata. Co wtedy? Wtedy to najlepiej nie mieć dzieci i się rozstać. Gdy para z bardzo różnych światów przychodzi na terapię, próbujemy szukać tej wspólnej, małej przestrzeni. Terapia wymaga neutralności, sprawdzenia, czy istnieją iskierki przyjaźni, które można rozdmuchać. Pary, które mają dzieci, częściej i chętniej współpracują. Dla dzieci. Miała pani na terapii parę z tak różnych światów, że nie dało się tych różnic przeskoczyć? Tak, pani była absolutnie z miasta, a pan absolutnie ze wsi. Mucha z rybą. Nie rozstali się w ogóle z rodzicami. Ona z synami mieszkała u mamusi, on u swoich rodziców. Próbowali, dla tych dzieci także. Nawet mieli dobre wspomnienia, więc próbowaliśmy to rozdmuchać, rozgrzać, rozświetlić, ale nie chcieli zaakceptować, że któreś z nich musiałoby podjąć decyzję i pójść za drugim. Czy są przeciwwskazania do terapii par? Gdy jest przemoc w rodzinie, to terapeuta nie powinien w tym uczestniczyć. Niech się lepiej rozwiodą, bo taki związek nie ma żadnego s