Jedni dają klapsa lub szarpią się z dzieciakiem, inni próbują nieporadnie przemówić do rozsądku. Coraz więcej rodziców wie, że bicie czy krzyk jest niedobrym rozwiązaniem. Co w zamian? Na rynku ukazały się niedawno dwa tytuły, które mogą okazać się pomocne nie tylko w tak krytycznej sytuacji, jak ambarasująca dla każdego rodzica eksplozja dziecięcych fochów. To „Dzieci pełne złości” autorstwa Thomasa B. Brazeltona i Joshuy D. Sparrowa oraz „Niegrzeczne dzieci” George’a M. Kapalki. Brazelton jest profesorem pediatrii z niemal 50-letnią praktyką, założycielem oddziału rozwoju dziecka przy szpitalu dziecięcym w Bostonie. Sparrow jest psychiatrą dziecięcym w Szkole Medycznej Uniwersytetu Harvarda. George Kapalka to polski terapeuta pracujący w USA. Autorzy obu książek dużo uwagi poświęcają temu, skąd bierze się złość i nieposłuszeństwo u dzieci. Że niekoniecznie – jak sobie nieraz wyobrażamy – dziecko chce w ten sposób dokuczyć rodzicowi. A takie wyobrażenie to pierwszy krok ku temu, by dorosłemu puściły nerwy, by na złość malucha odpowiedział własnym gniewem, utratą samokontroli. Brazelton i Sparrow zaczynają swą opowieść od niemowląt zaskakujących pierwszymi wybuchami ok. 4 miesiąca życia. „Dzieci pełne złości” to przede wszystkim skrócony przewodnik po dziecięcym rozwoju. Pokazuje, co może dziać się z naszym synem czy córką, gdy przybywa im miesięcy i latek, co myślą i czują, choć nie potrafią tego nam, dorosłym, opowiedzieć. Kiedy dziecko za pomocą złości próbuje kontrolować rodziców, a kiedy jest ona wyrazem bezradności, zagubienia, frustracji związanej np. z trudami rozwoju. Kiedy rodzice mogą się spodziewać takich zachowań, jak gryzienie, bicie, kopanie, drapanie, napady wściekłości, jakie są ich przyczyny i jak sobie z tym radzić. Autorzy każą spojrzeć na tytułową złość jak na sygnał, który należy właściwie odczytać, żeby dobrać stosowne lekarstwo. Powodem dziecięcej złości mogą być: niezaspokojone potrzeby, pojawienie się młodszego rodzeństwa, zła atmosfera między rodzicami, niepowodzenia, problemy w grupie rówieśniczej, ale także zaburzenia rozwojowe, których nie należy lekceważyć (np. ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, albo depresja, której objawem u dziecka bywa niekiedy raczej rozdrażnienie niż smutek). Brazelton i Sparrow opisują złość jako naturalne uczucie towarzyszące każdemu z nas. Naturalne, czyli nie takie złe, jak często je postrzegamy. Kapalka podkreśla, że z trudnych, nieposłusznych dzieci za sprawą rodzicielskich oddziaływań wychowawczych mogą wyrosnąć bardzo różni charakterologicznie dorośli. Opisuje trzy sytuacje. Marta, 27 lat, uważa, że mąż jest apodyktyczny, zawsze jej rozkazuje. Musi usługiwać jemu i jego przyjaciołom, którzy jej nie szanują. W pracy jest podobnie – szef każe jej pracować po godzinach, zleca cudze zadania i nie przyznaje odpowiedniego wynagrodzenia. Marta w dzieciństwie często stawiała opór, ale rodzice karami skutecznie go z niej wybili. Inaczej jest z Janem. Ten 32-letni mężczyzna nigdzie nie pracuje. Był dwukrotnie żonaty, ale żony odeszły, bo nie mogły z nim wytrzymać. Ma 6-letniego syna, którego nie widuje, bo jego matka wystąpiła o podwyższenie alimentów i Jan się na nią wściekł. Ma niewielu przyjaciół i często się z nimi kłóci. W żadnej pracy nie wytrzymał dłużej niż kilka miesięcy, bo nie toleruje szefów. Z braćmi i rodzicami też nie jest w stanie się porozumieć. Nie radzi sobie w życiu. Daniel, 35 lat, przedsiębiorca, ma żonę i dwoje dzieci. Choć otoczenie mu odradzało, odszedł z dużej, dobrze prosperującej firmy, bo ta nie uwzględniała jego pomysłów biznesowych. Założył własną firmę i wytrwale pracował, aż osiągnął sukces. Żona widzi w Danielu ciepłego, życzliwego człowieka, który od dziecka źle znosi, gdy coś idzie nie po jego myśli, wtedy walczy, by postawić na swoim. Jednak w przypadku Daniela stanowczość stała się źródłem szacunku i sukcesów. „Pewien rodzaj silnej woli – pisze Kapalka – może stać się zaletą. Ale żeby nieustępliwość okazała się atutem, a nie ciężarem, twoje dziecko musi nauczyć się oceniać każdą sytuację i umieć określić, kiedy walka o swoje jest niezbędna i korzystna, a kiedy odbywa się na zasadzie »na złość mamie odmrożę sobie uszy«. Nie wymagaj od dziecka ślepego posłuszeństwa i braku jakiegokolwiek sprzeciwu. Nawet jeśli ułatwisz sobie rodzicielskie zadanie, ryzyko, że zmienisz syna czy córkę w człowieka biernego, wzrośnie. Zamiast tego spodziewaj się sprzeciwu wobec twoich próśb, nakazów oraz zakazów i nie odbieraj go jako atak na swój autorytet”. U Brazeltona i Sparrowa więcej jest czystej psychologii rozwoju, ale nie brak też bardzo konkretnych porad – od postępowania z niemowlęciem, pomocy w nauce chodzenia, przez radzenie sobie z dzieckiem, które się boi, miewa nocne koszmary, po zasady dyscyplinowania maluchów, które zachowują się agresywnie. Od sposobów uczenia dziecka, jak opanować gniew, po porady, co powinien zrobić rodzic, gdy jego potomek bije, kopie, drapie, ma napad wściekłości (np. w jaki sposób przytrzymać dziecko, które tłucze głową albo próbuje rodzica ugryźć, co i kiedy mu powiedzieć). W „Niegrzecznych dzieciach” Kapalki ta warstwa instruktażowa jest dużo bardziej rozbudowana, detaliczna. Autor przedstawia „9 kroków do posłuszeństwa”. Oto one w skrótowym ujęciu: 1. skuteczne polecenia, 2. skuteczne ostrzeżenia, 3. opanowywanie napadów złości, 4. zawieranie z dzieckiem umowy, 5. rozwiązywanie problemów dotyczących odrabiania lekcji, 6. przegląd zestawu obowiązków, nagród i przywilejów, 7. kłopotliwe zachowania dziecka poza domem (dlaczego zdarzają się częściej i co robić), 8. oduczanie przeszkadzania dorosłym, 9. pomoc w przechodzeniu od jednej czynności do drugiej (np. od zabawy do odrabiania lekcji lub pomocy w domu). Już z tego zestawienia można wywnioskować, że to książka nie t