Jak odnaleźć się w powojennej rzeczywistości

Pracownicy Tatrzańskiego Parku Narodowego w 2012 r. odnaleźli w górskim szałasie młodego mężczyznę. Był skrajnie wyczerpany – wyziębiony i głodny. Nie reagował na pytania lekarzy i policjantów, nie było więc wiadomo, kim jest. Jego wychudzoną twarz – zobojętniałą, z nieruchomym wzrokiem – pokazały telewizje. Rodzina i przyjaciele rozpoznali Włodzimierza, chorążego, który na misjach w Iraku i Libanie odpowiadał m.in. za rozpracowywanie wroga i werbowanie agentów. Historia „człowieka z gór” obiegła prawie wszystkie media. Opowiedziano też ponownie inne historie weteranów, którzy po powrocie z misji nie byli w stanie odnaleźć się w dawnej rzeczywistości. Jak choćby tego, który po odbyciu służby w Afganistanie odszedł z wojska, a któregoś dnia po prostu wyszedł z domu i wędrował przed siebie. Po kilku tygodniach odnaleziono go w Szwecji. Miał takie odmrożenia, że nieomal nie amputowano mu nóg. W tym kontekście padały określenia stres bojowy i PTSD. Powroty, które bolą Na wojnie oprócz bliskości niebezpieczeństwa stresujące może być wszystko. Tęsknota za rodziną, smakiem polskiego chleba, upał, brak intymności. Naprawdę niebezpieczne może okazać się nagromadzenie tych stresogennych czynników. Trudnym doświadczeniem może być paradoksalnie także sam powrót z misji. Szczególnie kiedy okazuje się, że domowa rzeczywistość, jaką żołnierz pamięta sprzed wyjazdu, wygląda inaczej. Żona, która wcześniej potrzebowała męskiego wsparcia, nauczyła się radzić sobie bez niego, a dzieci mają swoje sprawy. I nikt nie pyta o jego życie podczas służby, za to każdy chce wiedzieć, ile przywiózł pieniędzy lub ilu ludzi zastrzelił. Psychiatrzy wyróżniają grupy, w których ryzyko wystąpienia pewnych problemów psychicznych jest większe: to osoby poniżej 20. roku życia i te po czterdziestce. Trudniej jest także tym, którzy w przeszłości przeżyli jakąś traumę. Jedni są w stanie jakoś sobie ze sobą poradzić. Inni się załamują i nie potrafią wrócić do normalności. Ci cierpią z powodu skutków stresu bojowego. Nie jest to w psychiatrii jednostka chorobowa, jednak używa się tego terminu na określenie zaburzeń psychicznych, z którymi borykają się osoby powracające z misji wojskowych. Kiedy stres trwa zbyt długo i jest zbyt nasilony, dochodzi do wyczerpania organizmu i tzw. dekompensacji, czyli załamania się zdolności adaptacyjnych. Oznacza to najczęściej problemy z wykonywaniem nawet najprostszych codziennych czynności, drażliwość, momenty zapadania w stupor. Albo wręcz – jak w przypadku „człowieka z gór” – radykalne wycofanie się z życia. Slajdy, które niszczą myśli Powracający z misji weteran może także mieć PTSD, czyli tzw. zespół stresu pourazowego (od ang. posttraumatic stress disorder). – Mówimy o przypadku osób, w których silne bodźce wywołały bardzo silne emocje w bardzo krótkim czasie. Czyli np. takich, które znalazły się w sytuacji ekstremalnego zagrożenia zdrowia lub życia albo były świadkiem tego typu zdarzeń. Stały się ofiarą wybuchu miny pułapki, widziały śmierć przyjaciół lub same kogoś zabiły, by uratować siebie – tłumaczy dr Radosław Tworus, kierownik Kliniki Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie (od początku jej istnienia, czyli od 10 lat, leczono w niej już 300 weteranów). Te emocje to najczęściej strach i lęk, które nierzadko paraliżują ciało, uniemożliwiając jakiekolwiek racjonalne działanie. Żołnierze często przyznają, że w czasie np. ostrzału stali nieruchomo, wpatrując się w jeden punkt, zamiast ratować kolegów lub uciekać. Bywa też, że nie pamiętają dokładnie traumatycznego zdarzenia. PTSD jest diagnozowany wtedy, gdy objawy zaburzenia utrzymują się przez przynajmniej miesiąc, przy czym mogą one wystąpić zarówno bezpośrednio po traumatycznym zdarzeniu, jak i po tzw. fazie utajenia. Zdarza się, że żołnierz trafia do kliniki nawet kilka lat po powrocie z misji. Kiedy już rozpadło mu się małżeństwo, odszedł z wojska, stracił inne prace, wszedł w konflikt z prawem, był na odwyku. Na leczenie decyduje się dopiero, gdy przyjaciele mówią mu, że w ogóle nie da się już z nim rozmawiać, albo kiedy kolejna partnerka grozi rozstaniem. Pacjenci z PTSD z reguły o sobie milczą. Nikomu nie potrafią opowiedzieć o uporczywie powtarzających się snach i występujących na jawie natrętnych myślach czy momentach, w których w ich głowach pojawiają obrazy, niczym wyświetlane w przyspieszonym tempie slajdy. Zawsze pełne bólu i cierpienia, choć nie zawsze dotyczące realnych zdarzeń. Bywają zlepkiem różnych historii – zasłyszanych w telewizji informacji o wypadku, wspomnień kolegi, rodzinnych opowieści. Za każdym razem jednak powodują u chorych silny lęk, a wraz z nim kołatanie serca i ból w klatce piersiowej. Do tego dochodzi zwiększona wrażliwość, nadpobudliwość, która nie ułatwia kontaktów z otoczeniem. Często agresja. U niektórych chorych pojawia się przypominające depresję wycofanie ze świata zewnętrznego – zamknięcie w domu i unikanie wszelkich kontaktów. Zazwyczaj, gdy takie osoby trafią już do kliniki i podejmą decyzję o leczeniu, nadal nie chcą mówić o traumie, którą