Czym zajmuje się psychoterapeuta bioenergetyczny

Analiza bioenergetyczna, inaczej nazywana też Bioenergetyką Lowena (od nazwiska psychiatry i psychoterapeuty Aleksandra Lowena 1910–2008), traktuje ciało jako głównego bohatera. Przez wiele lat pod jej adresem kierowano zarzuty o zbyt enigmatyczne i mało naukowe podstawy. W niektórych środowiskach chciano ją widzieć jako metodę z pogranicza uznanej psychoterapii. Tymczasem wiele jej założeń przyjętych na podstawie obserwacji pacjentów i psychoterapeutycznej intuicji twórcy znajduje swoje odzwierciedlenie w najnowszych odkryciach z dziedziny neurobiologii, neuropsychologii, neurofizjologii czy genetyki. Nowoczesne metody neuroobrazowania mózgu dają wiele odpowiedzi na pytania dotyczące funkcjonowania naszego układu nerwowego. Wyjście z pogranicza Różne nurty psychoterapii kładą różny nacisk na pracę z ciałem. Niektóre, jak psychoanaliza, zupełnie ją pomijają, inne, np. Gestalt, wykorzystują jedynie jej elementy. Bioenergetyka Lowena w Polsce do niedawna była mało praktykowana, choć na świecie to już uznana metoda, a studenci psychologii od dawna słyszą o niej na wykładach. Wychodzi ona z założenia, że psychoterapia nabierze głębi, gdy uwzględni także to, co działo się w przeszłości i dzieje obecnie w ciele klienta. Bo momenty trudne lub traumatyczne – szczególnie te z wczesnego dzieciństwa – mają swoje odbicie w napięciach mięśniowych oraz blokadach energetycznych. Specjalista umie wyczytać z niego wiele informacji i wykorzystać jako medium, poprzez które można uleczyć stare emocjonalne rany. Szukając korzeni analizy bioenergetycznej, należy sięgnąć aż do Zygmunta Freuda, bo wywodzi się ona z psychoanalizy. W najbliższym gronie jego współpracowników znalazł się Wilhelm Reich, który sformułował teorię promieniującej energii biologicznej, zwanej orgonalną. Na niej swoją koncepcję oparł kształcący się u Reicha Lowen. Pojęciem energii posługiwała się cała trójka psychiatrów, choć każdy z nich rozumiał ją nieco inaczej. Lowen słowo energia umieścił w nazwie swojej teorii, co w języku polskim brzmi nieco niefortunnie. Implikuje bowiem skojarzenia z bioenergoterapią, z którą żadnych związków nie ma. Bioenergetyka nie uzdrawia energią, a uczy klienta wykorzystywania energii własnej jego ciała i nawiązuje do energii grawitacyjnej. W Polsce elementy bioenergetyki zaczął wprowadzać w latach 70. Wojciech Eichelberger wraz z Laboratorium Psychoedukacji. Organizował warsztaty, szkolił terapeutów. Niestety, wiele czynników, a wśród nich fala neokonserwatyzmu w psychoterapii, która napłynęła do nas z USA, sprawiło, że ta metoda wówczas się nie przyjęła. Od niedawna rozwija ją Polskie Stowarzyszenie Analizy Bioenergetycznej z siedzibą w Poznaniu. Kształci także psychoterapeutów bioenergetycznych. Każdy musi przejść kilkuletnie szkolenie, odbyć wiele godzin terapii własnej, superwizji indywidualnej i grupowej, wziąć udział w licznych warsztatach. Uczą się od specjalistów z zagranicy, bo w Polsce brakuje jeszcze osób z odpowiednimi uprawnieniami. Zdrajcy ciał Analiza bioenergetyczna to nie tylko forma terapii, ale sposób myślenia o człowieku we współczesnym świecie. Jednym z jej podstawowych założeń jest twierdzenie o jedności ciała i umysłu. W tym sensie trafia w słaby i czuły punkt współczesnego człowieka kultury zachodniej, który według Lowena żyje w ogromnym rozszczepieniu. Na tronie sadowi umysł, a nie docenia wartości ciała, ignoruje jego naturalne rytmy oraz sygnały, które wysyła. Traktuje je instrumentalnie – ma być sprawne, gotowe do działania, jak samochód, którym się jeździ. Dlatego często je przeciąża lub eksploatuje do granic jego ograniczonych możliwości. Oprócz sprawności liczą się uroda, młodość, prestiżowa funkcja ciała. Wszystko w służbie nadrzędnej roli ego. Lowen nazywa to „zdradą ciała” i twierdzi, że ludzie płacą za to wysoką cenę społeczną i jednostkową. Z braku świadomości ciała i mądrego troszczenia się o nie łatwo poddają się stresowi, niemal epidemicznie zapadają na liczne choroby cywilizacyjne oraz zaburzenia emocjonalne. Osuwają się w depresję. Tymczasem analiza bioenergetyczna mówi, że człowiek nie jest właścicielem czy posiadaczem ciała. On jest ciałem. Odcinając się od niego, zamyka się na ważną część swojej natury, na przejawiające się poprzez nie całe spektrum swojego funkcjonowania emocjonalnego. Zamyka się na siebie samego. Według bioenergetyki ciało człowieka jest uwarunkowane przez wyposażenie genetyczne, na które później nakładają się doświadczenia życiowe. Osobowość człowieka to ich wypadkowa. Wyraża się poprzez jego sylwetkę, budowę mięśniową, sposób oddychania, zasób energii, z którego korzysta. To pokazuje jego przeszłe losy: urazy, cierpienia, lęki i mechanizmy obronne, które wytworzył, by radzić sobie w niesprzyjających warunkach. Podczas gdy klient czasem nieświadomie usiłuje coś ukryć przed terapeutą – a częściej – przed samym sobą, ciało nigdy nie kłamie. Dlatego jego obserwacja jest doskonałym narzędziem do zrozumienia historii klienta, przyczyn jego postaw czy oporu. Dzięki temu terapeuta nie musi zagłębiać się w detale, roztrząsać szczegółów. To, co ma wiedzieć, widzi. To, co się dzieje w procesie terapii, nie ginie w potoku słów. Bioenergetyka mówi, że człowiek i jego ciało są stworzeni do czerpania przyjemności i radości z życia. Jednak w toku wychowania wiele naturalnych impulsów jest przez rodziców i opiekunów nieakceptowanych, zwalczanych lub napiętnowanych, bo wydają się niewłaściwe, niewygodne lub groźne (np. ciekawość ciała często bywa postrzegana u dziecka jako niezdrowe i przedwczesne zainteresowanie seksem). Człowiek uczy się więc żyć, hamując swoje naturalne dążenia, choć płaci za to wysoką cenę. Żyje zgodnie z oczekiwaniami innych, odcinając się od własnego ciała, emocji, żywotności i swojej pierwotnej natury. To właśnie odróżnia analizę bioenergetyczną od innych metod: w niej można sięgać do emocji i wydarzeń najwcześniejszych, z okresu przedwerbalnego, gdy nie ma jeszcze słów, a emocje są poza kontrolą i poza rozumieniem – dziecko całe jest strachem, głodem, rozpaczą, furią. Im wcześniej w życiu człowieka zadziało się coś trudnego, tym bardziej pamięć o tym zdarzeniu przechowuje ciało, a nie świadomość. Co robi ciało, żeby nie czuć W naszej kulturze tylko nieliczni ludzie są wolni od napięć mięśniowych. Większość ma obszary, w których blokowany jest przepływ energii i emocji w ciele. Są one wynikiem dawnych decyzji o nieczuciu – prywatną zbroją charakteru. Każda osoba ma swój ulubiony zestaw uczuć, których wyrażania, a nawet odczuwania unika (np. złości), i tych, w które wpada rutynowo, jakby z marszu (np. poczucia winy). Decyzja, by odgrodzić się od uczuć, nie dokonuje się świadomie i jednorazowo. Gdy emocje są zbyt zagrażające, ciało wykonuje karkołomną pracę, by zaprzeczyć ich istnieniu. Za pomocą mięśni tłumi fizjologiczne reakcje na pojawiające się pobudzenie emocjonalne. Spłyca oddech, blokuje naturalne reakcje ciała charakterystyczne dla danej emocji, choćby wyrażenie złości przez zaciśnięcie szczęk, gniewny wyraz twarzy czy krzyk. Osoba, której ciało powstrzymuje ekspresję emocji, ma trudność, by ją rozpoznać. Bo to sprzężenie zwrotne: najpierw pojawia się emocja, następnie ciało reaguje na nią, wyrażając ją w charakterystyczny sposób, co na końcu odczytuje mózg, rozpoznając np. jako złość. Co ciekawe, badania potwierdzają, że przyblokowanie mięśni twarzy wskutek toksyny botulinowej (tzw. botoksu) utrudnia mózgowi rozpoznanie odbijających się w niej emocji. W dzieciństwie, gdy proces tłumienia emocji trwa długo albo wielokrotnie się powtarza, na trwałe wpisuje się w strukturę ciała i znika ze świadomości, powszednieje. Człowiek przestaje go zauważać i odczuwać. Często dopiero w procesie terapii dostrzega, że jego postawa, budowa ciała i sposób funkcjonowania są wynikiem obron – tych nieświadomych decyzji, które podjął w przeszłości. Choć w tamtym momencie były najlepsze, bo ochraniające, napięcia mięśniowe nosi dalej, choć w dorosłym życiu nie są już tak potrzebne i stanowią ograniczenie. Pożerają sporą część energii na swoje podtrzymanie, zmniejszają żywotność i energetyczność ciała. Hamują jego ekspresję. Walka z obronami jest trudna. Gdy człowiek zaczyna zdawać sobie z nich sprawę, pojawia się opór i lęk przed ponownym zranieniem oraz doświadczeniem trudnych emocji. W tym sensie to, co kiedyś było trudne, nie przestaje straszyć, póki terapeuta i stabilna relacja z nim nie pomogą się z tym uporać. W bioenergetyce sięga się do samego dna trudnych, wypartych emocji. Bez znieczulenia, ale w bezpiecznych warunkach. Pomocne bywają przy tym rozmaite sprzęty, jak chociażby stołek bioenergetyczny, który umożliwia rozluźnienie i „otwarcie” przedniej części ciała i pogłębienie oddechu. Jest też np. rakieta tenisowa, którą uderza się w materac, wyrażając intensywność uczuć i budując swoją wewnętrzną siłę. Lowen opracował dziesiątki ćwiczeń bioenergetycznych, które wpływają na życie emocjonalne, seksualne i poziom energii krążącej w ciele. Niech jednak nikogo nie zwiedzie podobieństwo gabinetu psychoterapeuty bioenergetycznego do gabinetu fizjoterapeuty. Bo czy wystarcza sama praca z ciałem? Nie. Terapia prowadzi do trwałej i głębokiej przemiany tylko wtedy, gdy równolegle pracuje się z umysłem. To ważne, by tej metody nie traktować wyłącznie jako sposobu na rozładowywanie emocji. Bez analizy historii życiowej klienta i bez zbudowania bliskiej i autentycznej relacji między nim a terapeutą, stosowanie samych ćwiczeń i technik bioenergetycznych nie da wymiernych i długofalowych efektów. Wręcz przeciwnie, może pozostawić klienta w stanie niepokoju i dezorientacji, zainicjować int