Wyrazisty język polskiej prawicy

Laura Polkowska postawiła sobie następujące pytanie: Czy język prawicy – jako odrębna pododmiana – w ogóle istnieje, a jeśli tak, czym się charakteryzuje, jakie cechy są dla niego typowe? Jako podstawę do swoich analiz wykorzystała zapisy przemówień posłów dwóch kadencji Sejmu – IV (2001–05) i V (2005–07). Były to lata, kiedy prawa strona polskiej sceny politycznej była zdezintegrowana. Tworzyło ją wiele ugrupowań, które dzieliły np. stosunek do kary śmierci czy integracji europejskiej. Generalnie jednak wszystkim ich przedstawicielom światopoglądowo najbliżej było do tzw. radykalnej prawicy, bo – jak pisze Polkowska, powołując się na słowa politologa Wojciecha Sokoła – „do obrony wartości prawicowych przejęli nacjonalizm i zneutralizowali jego lewicowy charakter religią (najczęściej katolicyzmem)”. W parlamencie swoich posłów w tym czasie miały Prawo i Sprawiedliwość, Liga Polskich Rodzin, Prawica Rzeczypospolitej, Dom Ojczysty, Ruch Katolicko-Narodowy, Porozumienie Polskie, Ruch Odbudowy Polski i Ruch Patriotyczny. Państwo polskie, czyli wartości i antywartości Już w nazwach partii politycznych łatwo dostrzec specyfikę języka, jakim się posługują: wszystkie – poza PiS – odwołują się do wartości narodowych. A „naród” i „polskość” należą do grupy słów-zaklęć (określenie prof. Jerzego Bralczyka), którą uzupełniają „wolność”, „niepodległość” i „suwerenność” oraz „ziemia”, „rodzina” i „wartości chrześcijańskie”. Te określenia – w świetle dzisiejszego podziału Polaków na gruncie politycznym  – są niezwykle istotne. „Mają one bowiem tak silne pozytywne konotacje, że powiązanie ich z określonymi poglądami staje się swoistym dowodem na słuszność tych ostatnich, i odwrotnie – jeśli nadawca użyje ich w opozycji do jakiegoś stanowiska, świadczy to jednoznacznie o jego niesłuszności czy nawet – jak wynika z wielu wypowiedzi – niebezpieczeństwie”. Słowa-zaklęcia są przez polityków prawicy wykorzystywane bardzo często w kontekście konieczności ich obrony, co dodatkowo wzmacnia ich znaczenie i przypisuje je jedynie słusznej opcji. „Nie mówiąc o narodach Unii, w których z dnia na dzień narasta opozycja przeciw utopijnym eksperymentom jej przywódców, sprzecznych z tradycją narodów Europy” – mówi Jan Łopuszański. „A dlaczegóż to mamy wchodzić do Unii Europejskiej, w której mamy się wyzbywać polskiej własności i polskiej ziemi? Dlaczego integracja europejska ma polegać na tym, że Polaków nie będzie, że państwa polskiego nie będzie, że ziemi polskiej nie będzie?” – dopytuje Antoni Macierewicz. „Odmowa podpisania konstytucji europejskiej – to trzeba zrobić w pierwszej kolejności, bo jak podpiszemy konstytucję, to stracimy niepodległość” – grzmi Roman Giertych. I dodaje: „Naród powinien do Unii Europejskiej wysłać tylko tych, którzy zapewniają, że nie oddadzą ani centymetra polskiej ziemi”. „Postawa ta [feminizm] prowadzi do rywalizacji płci, walki o hegemonię ze szkodą dla bytowania i struktury rodziny” – przestrzega Jan Jarota. „Jest to próba budowy Europy (...) w zaciszu gabinetów, na etosie wywodzącym się z rewolucji francuskiej, konstytucja bowiem zapomina o wartościach chrześcijańskich. (...) Takiej Europie mówimy »nie«” – wtóruje Giertychowi Marek Kotlinowski. Znaczenie wartości widać najwyraźniej, jeśli przywoła się antywartości, które rzecz jasna tym pierwszym zagrażają. W tej grupie są „komunizm”, „liberalizm”, „feminizm”, „ateizm”. Oraz inne słowa-etykietki stosowane okazjonalnie. Manipulanci i przestępcy, czyli wartościowanie Pozytywna ocena własnych działań, a przede wszystkim negatywna poczynań przeciwników politycznych są znakomitymi środkami perswazyjnymi. Mówienie wprost może jednak zniechęcić odbiorców, jako zbyt nachalne. W sytuacjach, kiedy nie zostaje to uznane za absolutnie konieczne, lepiej sprawdza się wartościowanie mało jawne lub wręcz ukryte, korzystające z dobrodziejstw konotacji, dające także mówcom możliwość popisania się umiejętnościami retorycznymi. „Jeśli zaś chodzi o pseudopytanie, które tutaj było zadane w celu paszkwilanctwa, to odpowiedź jest następująca: nie, panie pośle, nie brałem żadnych diet z europarlamentu” – stwierdza Antoni Macierewicz. Jest wiele środków gramatycznych służących temu samemu celowi. Odejście od form grzecznościowych – „Pan po prostu nie masz prawa prowadzić tych obrad” (Roman Giertych) czy „Tak że panowie Kaczmarki, Millery, nie ze mną te numery, Borowski” (Gabriel Janowski). Używanie zabarwionych ironią zdrobnień jako wyrazu oburzenia – „(...) gdy pełniła obowiązki pełnomocnika do spraw równego statusu kobiet i mężczyzn, większość czy dużą część pieniędzy przeznaczonych na pomoc rodzinie wydawała na obiadki z koleżankami” (Roman Giertych). Oczywiście politycy nie unikają bezpośrednich ataków na konkretne osoby. Oceniają, biorąc pod uwagę kryterium moralne, więc najczęściej piętnują ich nieuczciwe postępowanie. I tu wykorzystują kolejne słowa klucze, kojarzone przez wszystkich jednoznacznie źle, niezależnie od tego, że nikt na nie obiektywnie, zgodnie z ich znaczeniem, nie zasłużył. „Ale to ci manipulanci, którzy głosili piękne hasła, choćby uwłaszczenia robotników (...), w pierwszym dniu praktycznie sprawowania władzy – mówię tu imiennie, pan Mazowiecki i Balcerowicz – takiej sposobności nie dali” (Gabriel Janowski). „A może właśnie o to chodzi? O to, by za fasadą demokratycznych instytucji ukryć działania mafii politycznych i gospodarczych” (Anna Sobecka). „Zapewne gdybyśmy, nie daj Boże, znaleźli się w Unii, będziemy w stanie naszej tożsamości jakoś tam bronić, nawet gdyby współcześni targowiczanie zaangażowali się w realizację planów pana Prodiego” (Jan Łopus