Nicholas Carr wie doskonale, jak przyciągnąć uwagę publiczności. Przed laty zasłynął stwierdzeniem, że informatyka nie ma znaczenia. Na łamach prestiżowego magazynu dla menedżerów „Harvard Business Review” opublikował w 2003 r. artykuł „IT Doesn’t Matter”. Przekonywał w nim, że nadmierne wydatki na systemy informatyczne w korporacjach nie zwiększają ich konkurencyjności, czym rozwścieczył firmy komputerowe żyjące z promowania przeciwnej wizji. Nie minęło kilka lat, gdy w 2008 r. na łamach miesięcznika „The Atlantic” ukazał się tekst „Czy Google nas ogłupia?”. Tym razem Carr rozpoczął analizę od siebie, czyli użytkownika Internetu w coraz większym stopniu korzystającego z nowego medium w codziennym życiu: w pracy, nauce, zakupach, rozrywce. Stwierdził, że cyfrowa technologia zmieniła go nie do poznania. Gdzieś zniknęła zdolność do skupionej lektury dłuższych tekstów, w zamian pojawiła się umiejętność szybkiego docierania do niezbędnych informacji, kosztem jednak utraty szerszego kontekstu. Wyszukiwarki, hiperzłącza, ciągły strumień informacji i komunikatów uwalniają od konieczności posługiwania się głęboką wiedzą i głębokim myśleniem właściwym dla czasów, kiedy ludzie potrafili jeszcze przeczytać „Wojnę i pokój” Tołstoja. Po dwóch latach Carr rozwinął swoją argumentację w książce „Płycizny – co Internet robi z naszymi mózgami?”. Dołożył w niej informacje z frontów badań nad mózgiem i procesami myślenia. Posiłkując się licznymi odniesieniami do eksperymentów z laboratoriów neurofizjologicznych stwierdził, że cyfrowe ogłupienie wynika z głębokich przemian, jakich doznają mózgi wystawione na kontakt z nowymi mediami. Dwa gatunki Homo Mówiąc w olbrzymim uproszczeniu, mózg jest strukturą niezwykle plastyczną, połączenia międzyneuronalne kształtują się przez całe życie pod wpływem różnych bodźców. Człowiek czytający książki i zmuszony do pamiętania ich treści doznaje innych bodźców niż internauta, który zamiast pamięcią posługuje się Google i hiperzłączami. W konsekwencji też mózgi obu osobników różnią się nie tylko umiejętnościami, lecz również pod względem neurofizjologicznym. Homo legens, człowiek czytający, ma inne uzwojenie kory mózgowej niż Homo irretitus, człowiek sieciowy. Różnica ma wymiar nie tylko kulturowy, lecz wręcz antropologiczny, Homo legens i Homo irretitus to niemal dwa różne gatunki. Ten drugi jest rzecz jasna wyrazem rozwojowego regresu. Podobnym tropem zmierza niemiecki psychiatra Manfred Spitzer. Jego opublikowana w 2012 r. książka „Digitale demenz” (Cyfrowa demencja) szybko stała się w Niemczech bestsellerem. Uczony, podobnie jak Carr przekonuje, że cyfrowe media trwale ogłupiają swych użytkowników, zwłaszcza dzieci i młodzież całkowicie zanurzone w nowym świecie. Należy je zatem odrywać od ekranów. Dla ich dobra i dla dobra całej ludzkości, wszak te dzieci kiedyś dorosną, a skoro zmiany w mózgu są trwałe, to grozi w przyszłości dyktatura przygłupów. Nauczyciele narzekają, że do szkół trafiają coraz gorsi uczniowie. Gdy już przebrną do matury, umieją połowę tego, co maturzyści w pokoleniu ich rodziców. Nic więc dziwnego, że narzekają wykładowcy wyższych uczelni. Na politechnikach, że studenci nie potrafią liczyć, na kierunkach humanistycznych, że nie umieją czytać i pisać. Gdy więc z mozołem obronią dyplom, zaczynają się narzekania pracodawców, marudzących, że muszą uczyć nowych pracowników wszystkiego od nowa. Problem zidentyfikowany, winny znaleziony. Czyżby? Argumenty Carra skrytykował Steven Pinker, wybitny amerykański badacz procesów poznawczych. W 2010 r. opublikował w dzienniku „The New York Times” głośny artykuł wytykający błędy w rozumowaniu autora „Płycizn”. Każdy neurofizjolog wie, że uczenie się dowolnego faktu lub umiejętności zmienia mózg. „Istnienie plastyczności neuronalnej nie oznacza jednak, że mózg jest kawałkiem gliny zmieniającym kształt pod wpływem doświadczenia” – stwierdza Pinker. Podstawowe funkcje mózgu polegające na zdolności przetwarzania informacji nie powstają w wyniku doświadczenia, lecz są skutkiem ewolucji i mają podłoże genetyczne. Owszem, trening czyni mistrza – uczeni czytający dużo literatury naukowej są zazwyczaj lepsi w wykonywaniu swojego zawodu niż uczeni rezygnujący z lektury. Muzyk grający na skrzypcach ma inny mózg niż muzyk grający na pianinie, nie oznacza to jednak, że jeden jest mądrzejszy lub głupszy od drugiego. To zależy od wielu innych czynników, jak choćby jakości odebranego wykształcenia. Pinker kpi z panikarzy krytykujących nowe media. Wypomina im, że zachowują się jak przedstawiciele społeczności przednaukowych, żywiący przekonanie, że jesteś tym, co jesz. Na mocy tego przekonania przed bitwą należało jeść mięso drapieżnika, by posiąść jego siłę, a po bitwie serce lub wątrobę wroga, by przejąć jego odwagę. To nieprawda, uspokaja Pinker Carra: nie obawiaj się, że jeżeli będziesz czytał twity i oglądał prezentacje w PowerPoincie, to twój umysł upodobni się do Twittera i internetowej sieczki. IQ rośnie Uspokajające stwierdzenia znajdują potwierdzenie w licznych metaanalizach, czyli opracowaniach naukowych podsumowujących stan wiedzy w danym obszarze. Do najnowszych należy raport „L’enfant et les écrans” opublikowany pod auspicjami Francuskiej Akademii Nauk w styczniu 2013 r. Autorzy dostrzegają liczne zmiany w sposobie zachowań młodych ludzi pod wpływem kontaktu z nowymi mediami. Mają one jednak charakter zmiany kulturowej, przekonanie o głębokiej zmianie antropologicznej polegającej na przekształceniu mózgu zaliczają jednak do pseudonaukowych mitów. Próby krytyki nie wytrzymuje także uogólnienie, że ludzie stają się coraz głupsi. Jesienią 2012 r. ukazała się książka „Are We Getting Smarter? Rising IQ in the Twenty-First Century” (Czy stajemy się mądrzejsi? Rosnące IQ w XXI wieku) Jamesa Flynna, politologa, który przez dekady analizował pomiary współczynnika inteligencji (IQ) i ich ewolucję w czasie. Na bazie jego analiz mówi się o efekcie Flynna, czyli tendencji polegającej na systematycznym wzroście IQ we wszystkich społeczeństwach. Najnowsze swe dzieło autor otwiera stwierdzeniem: „Czy stajemy się mądrzejsi? Jeśli ma to oznaczać, że nasze mózgi mają większy potencjał do koncepcyjnego myślenia niż mózgi naszych przodków, to nie. Jeśli chodzi o wzrost mentalnych zdolności pozwalających lepiej sobie radzić ze złożonością