Futurologia i medycyna

Paweł Walewski: – Wierzy pani, że życie człowieka stale się będzie wydłużać? Agnieszka Gaczkowska: – Ludzki mózg jest ponoć zaprogramowany na działanie przez 150 lat. Ale gorzej z resztą narządów, które pracują w ramach znacznie krótszej gwarancji. Oczywiście na starzenie najpierw wpływają czynniki środowiskowe, a więc dieta, aktywność fizyczna, styl życia, zaś – zdaniem gerontologów – mniej więcej po szóstej dekadzie decydujące zaczynają być geny. Ale kto powiedział, że nie da się w jakiś sposób ich modyfikować i dzięki temu naprawiać zużytego organizmu innymi metodami, niż potrafimy to robić obecnie? Jest pani lekarką marzycielką czy raczej twardo stąpa po ziemi? Może gdybym nie wyjechała do Doliny Krzemowej w Stanach Zjednoczonych, gdzie miałam szczęście przyjrzeć się z bliska, jak wyglądają nowe technologie i jak olbrzymie może być ich zastosowanie we współczesnej medycynie, nie zakochałabym się w futurologii. Jej urok polega na tym, że nie ma granic. Jestem przekonana, że przepis na nieśmiertelność ludzie będą zawdzięczać wizjonerom. Zobaczy pan: wiele rzeczy, które oglądaliśmy w filmach s.f., wejdzie wkrótce do praktyki. Na przykład? Magazynowanie danych w genach – obecnie eksperymentuje w tej dziedzinie nawet Microsoft. Następnie, wykorzystywana już przez badaczy, technologia CRISPR/Cas9, która – mówiąc w skrócie – polega na wycinaniu i podmienianiu genów w wybranych miejscach DNA. Nanoroboty. Inteligentne leki celujące w komórki rakowe. Precyzyjne urządzenia pozwalające wycinać z organizmu milimetrowe struktury bez rozcinania skóry. Drukarki 3D, z których korzystają chirurdzy przed wyjątkowo skomplikowanymi operacjami, chcąc rozeznać się w topografii narządów – otrzymane trójwymiarowe modele dają świetny wgląd w przebieg naczyń krwionośnych, ale już przecież słychać, że wkrótce będzie można w ten sposób drukować z biomateriałów organy zdatne do przeszczepów. To wszystko przybliża nas do skutecznego leczenia wielu śmiertelnych chorób. Ale ja czekam na technologie, które mogłyby uwolnić ludzi od wszystkich schorzeń. Czyli pan czeka na cud. Nie, nie, choroby nowotworowe raczej nie znikną, tylko my będziemy potrafili rozpoznawać je wcześniej i leczyć z lepszymi efektami. Udary mózgu i zawały serca również będą się ludziom przytrafiać, ale łatwiej je będzie można przewidzieć, aby zminimalizować ryzyko najgroźniejszych powikłań. Przed cukrzycą ludzkość też się nie obroni, choć stanie się ona chorobą przewlekłą bez przykrych konsekwencji. W dalszej perspektywie pewnie będzie można tak zaprojektować geny, aby wiele chorób nie wystąpiło w ogóle. Mam na myśli zwłaszcza schorzenia neurologiczne oraz pojawiające się u małych dzieci, związane z dziedziczeniem wadliwych fragmentów DNA. Chce pani powiedzieć, że medycynę zrewolucjonizujemy wyłącznie metodą małych kroków? Ci, którzy wymyślili tomograf komputerowy, rezonans magnetyczny i laser, bez których nie wyobrażamy sobie współczesnej diagnostyki, także należeli kiedyś do wizjonerów. Spotkała pani wielu takich w Dolinie Krzemowej? Tam nikt bez wyobraźni raczej się nie wybiera, bo wie, że długo miejsca nie zagrzeje. Spotkałam Raya Kurzweila, który jest wielkim entuzjastą sztucznej inteligencji, mającej według niego duże szanse na przewyższenie intelektu ludzi. On wierzy, że za 20–30 lat będzie możliwe zespolenie z nią ludzkiej myśli. Ba, ma nadejść epoka uduchowionych, obdarzonych świadomością maszyn. Będziemy zdolni do symulowania funkcji mózgu za pomocą komputera. Widziałam takie projekty medyczne oparte na robotach chirurgicznych, że zapierało mi dech. Czy podczas studiów medycznych w Polsce kiedykolwiek się pani o czymś takim uczyła? Nikt nam o robotyce nawet nie wspomniał, ale skończyłam medycynę w 2008 r. Nie uważam, że nasz system kształcenia lekarzy jest zły, bo znam wielu absolwentów z Polski, którzy nostryfikowali dyplomy na wymagającym rynku amerykańskim i radzą tam sobie świetnie w różnych specjalnościach. Mam zastrzeżenia do podyplomowego systemu szkolenia lekarzy w Polsce – on jest bardzo konserwatywny i nie pozwala młodym lekarzom rozwijać skrzydeł: mają uczyć się w Polsce, na udział w konferencjach zagranicznych przyjdzie czas po zdobyciu specjalizacji. Dlatego trzeba mieć dużo zaparcia i na początek sporo własnych pieniędzy, by kształcić się za granicą, jeździć na kursy, poznawać nowe technologie – mało kto w Polsce na razie je docenia. W Dolinie Krzemowej łatwiej zostać młodym odkrywcą? I szybciej się doczekać wdrożenia swojego wynalazku? Tam kupuje się idee, pomysły. Utalentowany przedsiębiorca przychodzi do inwestora, oznajmiając, że jego start-up zapewni rozwiązanie jakiegoś problemu, po czym wychodzi z solidnym dofinansowaniem na zalążkową fazę. Tyle że sukcesem okazuje się jeden projekt na tysiąc. Wbrew pozorom medycyna trudniej przyswaja nowe technologie niż na przykład bankowość, wymaga bowiem dłuższych badań sprawdzających. To kosztuje i wymaga czasu. Amerykanie już raz sparzyli się na obietnicy, która miała przynieść ochronie zdrowia kolosalne oszczędności. Więc teraz zaczęli zwracać baczną uwagę na balans między obietnicami a faktami naukowymi. Kto odważył się wystrychnąć poważnych inwestorów na dudka? Elisabeth Holmes, ładna blondynka w czarnym golfie. Strój, z którego uczyniła swój znak firmowy, przejęła od Stevena Jobsa, legendarnego twórcy firmy Apple, ojca wielu innowacji. Idąc jego śladami, postanowiła zrewolucjonizować medycynę, upraszczając badania diagnostyczne. Wszystko zaczęło się oczywiście od pomysłu, na którego realizację zebrała olbrzymie pieniądze: jak z kropli krwi pobranej z palca wykonać 200 różnych testów laboratoryjnych? Założyła firmę Theranos, którą miało uwiarygodnić grono znanych postaci z generałem Colinem Powellem i Henrym Kissingerem na czele, i przekonywała, że jej metoda analizy krwi jest szybsza, tańsza, każdy może samodzielnie się przebadać, korzystając z prostych aparatów kupionych nawet w sklepach sieci Walgreens. Amerykanie byli zachwyceni. Ale wszystko to okazało się bujdą, jak odkryli dziennikarze po żmudnym śledztwie. Wyniki badań były fałszowane, a próbki testowano na innych maszynach niż te, które sprzedawała firma Theranos. I jakie tego skutki? FDA, instytucja dopuszczająca w USA na rynek żywność i leki, wprowadziła specjalne procedury dotyczące nowych technologii i aplikacji służących zdrowiu. Uważam to za bardzo potrzebne, bo przecież tu nie chodzi o jakiś użyteczny nawet gadżet; użytkownicy powinni mieć pewność, że otrzymywane informacje medyczne są pewne. Przecież od nich może zależeć czasem życie. Po wpadce z firmą Theranos niezwykle skrupulatnie sprawdza się wszystkie fakty. Ostatnio sporo słychać o kolejnej firmie Elona Muska, dzięki której ludzie mogą zostać cyborgami. Można w to wierzyć? Neuralink jest jego pierwszą innowacyjną firmą związaną z naukami medycznymi, ale już poprzednie okazały się hitami: Tesla Motors produkuje samochody elektryczne, zaś SpaceX buduje dla NASA rakiety i silniki rakietowe. Najnowszy pomysł ma na celu stworzenie technologii bezpiecznego interfejsu pomiędzy ludzkim mózgiem a komputerem. Neuralink łączy świat wirtualny z realnym – wszystko, co obecnie człowiek robi w internecie, byłoby intuicyjne i naturalne, po prostu stałoby się częścią jego samego. Realizatorzy tej idei nie teoretyzują, tylko testują, na okrągło testują. W końcu wyjdzie im to, co zaplanowali. Czy kiedy pani myśli o medycynie przyszłości, nie ma pani wątpliwości? Zastanawiam się, co to właściwie znaczy kogoś ulepszyć – bo przecież na takich oczekiwaniach skupia się często dyskusja nad człowiekiem 2.0, w którego tworzeniu miałyby pomóc nowe technologie. Czy pozwolić mu nie chorować na raka lub cukrzycę, czy tak go zmienić, by również szybciej biegał albo przyswajał używki bez negatywnych konsekwencji? To jednak nie jest pytanie do m