Nawiązując do poruszającego tekstu pana redaktora Mariana Turskiego „Dlaczego powstanie wybuchło tak późno?” (opublikowanego na łamach Pomocnika Historycznego POLITYKI: „1943. Opór i Zagłada”) chciałbym zauważyć, że z zespołu dr. Izraela Milejkowskiego wojnę przeżyła łącznie ósemka lekarzy:
• dr Emil Apfelbaum – zmarł w 1946 r. w trakcie prac nad wydaniem „Choroby głodowej”. Po jego śmierci prace nad wydaniem przejął prof. Juliusz Zweibaum (w getcie kierownik tajnych kursów medycznych – wydziału lekarskiego).
• dr Zdzisław Askanas – po wydostaniu się z getta brał udział w Powstaniu Warszawskim, zaś po wojnie zasłynął jako wybitny kardiolog, prof. Akademii Medycznej w Warszawie. Zmarł w 1974 r.
• dr Teodozja Goliborska – po wyjściu z getta wzięła udział w Powstaniu Warszawskim. W 1946 r. wyemigrowała do Australii, gdzie praktykowała jako lekarz. Zmarła w 1992 r.
• dr Ari Leon Heller – po wojnie pracował jako asystent na UMCS, a następnie na Uniwersytecie Wrocławskim. W 1946 r. wyemigrował do Szwecji, gdzie w Instytucie Karolinska był profesorem. Zajmował się biochemią, potem wirusologią. Zmarł w 2008 r.
• dr Kazimierz Zweibaum (Kazimierz Zakrzewski) – po wojnie profesor medycyny, biochemik, pracownik naukowy Instytutu Hematologii, Wytwórni Surowic i Szczepionek oraz Instytutu Badań Jądrowych w Świerku, wieloletni prezes PTBioch. Zmarł w 2000 r.
Ponadto prof. Tomasz Szarota oraz dr Leonard Tuchnet ustalili, że wojnę przeżyli również:
• dr Henryk Fenigstein (Henry Fenigstein) – w trakcie powstania w getcie wywieziony do obozu koncentracyjnego na Majdanku, a następnie więziony w kolejnych obozach koncentracyjnych (w tym m.in. w Oświęcimiu). Po wyzwoleniu przez armię amerykańską z obozu w Dachau początkowo pracował w szpitalu UNRRA w Monachium. Wyemigrował do Kanady, gdzie praktykował jako lekarz psychiatra. Zmarł w Kanadzie w 1993 r. W wydaniu „Choroby głodowej” z 1946 r. błędnie został uznany za zmarłego.
• dr Chaim Einhorn – z notki biograficznej opracowanej przez prof. Barbarę Engelking wynika, że pod koniec wojny został zmobilizowany do Wojska Polskiego, brał udział w zdobyciu Berlina, zaś w latach 1945–46 był kierownikiem szpitala wojskowego w Szczecinie i lekarzem chorób płucnych w TOZ w Szczecińskiem. W 1946 r. wyjechał z Polski, zaś po dwuletnim pobycie w Austrii, gdzie został dyrektorem szpitala, w 1948 r. wyemigrował do Izraela. W Izraelu praktykował jako lekarz chorób płucnych. Tam też zmarł w 1978 r.
• dr Izrael (Jerzy) Rotbalsam (Rom) – w trakcie powstania w getcie został wywieziony do obozu na Majdanku, następnie był więźniem obozów w Buchenwaldzie oraz Mauthausen. Po wyzwoleniu przez armię amerykańską wyemigrował przez Paryż do Izraela, gdzie praktykował jako pediatra. Zmarł w Izraelu.
Zdaniem prof. Szaroty jest bardzo prawdopodobne, że wojnę przeżył również dziewiąty członek zespołu: dr Zuzanna Szejnfinkiel. Jej losy pozostają jednak nieznane.
Na koniec chciałbym dodać, że poza niewielką uliczką w Szwabii, upamiętniającą dr. Fenigsteina, żaden z wymienionych powyżej lekarzy nie został w jakikolwiek sposób upamiętniony zarówno przez Polskę, Warszawę, jak i Ich Alma Mater – Uniwersytet Warszawski oraz Warszawski Uniwersytet Medyczny. Być może w amoku wynajdywania dziwacznych patronów, często okazujących się postaciami fikcyjnymi, warto wspomnieć o garstce, której raport stanowi do dzisiaj jeden z najbardziej wstrząsających dowodów niemieckich zbrodni.
JAKUB PITERA