Nie jestem zbyt zadowolony, że zwracam uwagę red. Markowi Ostrowskiemu w związku z jego tekstem „Da im przykład Bonaparte?”, a ściślej z fragmentem poświęconym Marcowi Blochowi.
Po pierwsze, uważam za nietaktowne słowa „zmarły jeszcze przed zakończeniem wojny”. Marc Bloch, wielki uczony i weteran pierwszej wojny światowej, w czasie drugiej wojny znalazł schronienie w nieokupowanej części Francji. Gdy ta została poddana okupacji, związał się z ruchem oporu, został aresztowany przez Gestapo i rozstrzelany 16 czerwca 1944 r. Przynajmniej ta ostatnia informacja byłaby znacznie stosowniejsza od sformułowania użytego przez red. Ostrowskiego.
Po drugie, przywoływana książka „L’Étrange défaite” powstała w dość szczególnym czasie: między lipcem i sierpniem 1940 r. Przy całym zachowanym w niej rygoryzmie naukowym w tym momencie Bloch – a za nim red. Ostrowski – nie docenia zbiorowej traumy, jaką dla Francuzów było stosunkowo niedawne ponadczteroletnie doświadczenie Wielkiej Wojny lat 1914–18. Była ona bardzo istotną podstawą dla postaw pacyfistycznych powszechnych w międzywojennej Francji.
PROF. DR HAB. TOMASZ SCHRAMM
UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
***
Od autora: Oczywiście prof. Schramm ma rację. „Rozstrzelany” to nie to samo co „zmarły”. Za bardzo się skupiłem na podkreśleniu, że Marc Bloch nie dożył zakończenia wojny czy choćby wyzwolenia Paryża (19 sierpnia 1944 r.), co może współczesnym dałoby inne spojrzenie na jego tragiczny i bohaterski los. Swoją drogą, ten indywidualny los tak odbiegł od zachowawczości, bierności i defetyzmu jego rodaków, któremu poświęcony był artykuł. A co do postaw pacyfistycznych Francji, to z kolei dla współczesności ogromne znaczenie miała i klęska w Indochinach (bitwa pod Dien Bien Phu 1954 r.), i wycofanie się z Algierii po krwawej wojnie (1962 r.).
MAREK OSTROWSKI