Historia prezentowana na wystawie rozpoczyna się już w 1454 roku, gdy król Polski Kazimierz Jagiellończyk, odpowiadając na prośby stanów pruskich, dokonał inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego. Ten akt polityczny wywołał konflikt zbrojny znany jako wojna trzynastoletnia (1454–1466), zakończona II pokojem toruńskim. W jego wyniku zachodnia część państwa krzyżackiego została włączona do Polski jako Prusy Królewskie, podczas gdy wschodnia część, Prusy Zakonne, stała się lennem polskiego króla.
Przełomowym wydarzeniem było jednak zawarcie traktatu krakowskiego w 1525 roku, który na zawsze zmienił układ sił w regionie. Na mocy tego traktatu Albrecht Hohenzollern sekularyzował państwo zakonne, przekształcając je w świeckie księstwo pruskie, a wkrótce też pierwsze państwo luterańskie na świecie. Hołd lenny na krakowskim rynku był symbolicznym przypieczętowaniem tych przemian, w których polityka, religia i ambicje dynastii Hohenzollernów odegrały kluczową rolę.
Po śmierci Albrechta Hohenzollerna, zmiany w sukcesji wprowadziły elektorów brandenburskich jako władców Prus Książęcych. W 1657 roku, podczas potopu szwedzkiego, traktaty welawsko-bydgoskie formalnie zniosły zależność lenną Prus wobec Rzeczpospolitej, co zostało ostatecznie zatwierdzone w pokoju oliwskim w 1660 roku. Na początku XVIII wieku dokonały się kolejne zmiany polityczne. W 1701 roku elektor Fryderyk III sam koronował się na króla w Prusach, przyjmując tytuł Fryderyka I. Nowo powstałe Królestwo Prus nie zostało uznane przez Rzeczpospolitą aż do 1764 roku, ale szybko zdobyło międzynarodowe poparcie. Następca pierwszego króla, Fryderyk II, doprowadził w 1772 roku do pierwszego rozbioru Rzeczpospolitej, a następstwem tego wydarzenia było złożenie na zamku w Malborku, w Wielkim Refektarzu, hołdu obywateli zagarniętych polskich Prus Królewskich nowemu władcy.
Wystawa splata wątki polityczne, ale też religijne i artystyczne, oferując unikalną perspektywę na zmieniającą się w tamtych czasach Europę. Przeniesiemy się zatem na dwór renesansowego Królewca, gdzie kultura i nauka rozkwitały pod patronatem księcia Albrechta i jego żony, Anny Marii z Brunszwiku. Miasto założone w 1255 roku, stało się stolicą Prus Książęcych, a jego znaczenie wzrosło wraz z decyzją Albrechta o przebudowie dawnego zamku zakonnego na rezydencję książęcą oraz rozwoju miejskiej infrastruktury, co przyciągnęło do Królewca artystów, naukowców i rzemieślników z całej Europy.
W 1544 roku książę Albrecht założył protestancką Akademię Albertynę, która szybko zyskała uznanie jako wiodący ośrodek naukowy, zdobywając te same przywileje co Akademia Krakowska. Uczelnia stała się miejscem edukacji wielu Polaków i Litwinów, a także innowacyjnym centrum drukarstwa, gdzie wydano pierwsze teksty w językach litewskim i pruskim.
Wśród eksponatów znajdziemy znakomite dzieła sztuki, m.in. okładziny ksiąg z legendarnej Srebrnej Biblioteki oraz biblie drukowane w językach niemieckim, polskim, litewskim i pruskim. Te artefakty świadczą o głębokim zaangażowaniu dworu królewieckiego w rozwój protestanckiej myśli religijnej. Renesansowy Królewiec był także ważnym ośrodkiem naukowym i artystycznym, utrzymującym bliskie kontakty z innymi europejskimi dworami. Eksponaty, takie jak dzieła sztuki sakralnej, przedmioty codziennego użytku czy dekoracyjne rekwizyty, ukazują bogactwo i różnorodność kultury tego okresu.
Ostatnia część ekspozycji skupia się na pamięci o wydarzeniach z 1525 roku oraz na ich interpretacjach w polskiej i europejskiej kulturze. Od malarstwa Marcello Bacciarellego, przez dzieło Jana Matejki „Hołd Pruski”, aż po twórczość współczesnych artystów, takich jak Jan Świerczyński, Tadeusz Kantor czy Edward Dwurnik – wystawa ilustruje różnorodność sposobów, w jakie to historyczne wydarzenie było odbierane i przetwarzane przez kolejne pokolenia. W XIX wieku Jan Matejko stworzył swoją monumentalną wizję hołdu pruskiego (1880–1882), podkreślając świetność dawnej Rzeczpospolitej oraz tragiczne konsekwencje rozbiorów. Obraz namalowany „ku pokrzepieniu serc” był szeroko reprodukowany i stał się symbolem zmagań Polski z Niemcami. Na wystawie będziemy mogli podziwiać szkic olejny pędzla mistrza oraz kilka artefaktów przeniesionych wówczas na wielkie płótno, prezentowane obecnie w krakowskich Sukiennicach.
Nowa ekspozycja na zamku w Malborku to niezwykła podróż w historię, która łączy w sobie fascynujące opowieści o polityce, religii, sztuce i kulturze. To doskonała okazja, by lepiej zrozumieć skomplikowane relacje między Polską a Prusami, a także poznać wpływ tych wydarzeń na kształt współczesnej Europy.
Muzeum Zamkowe w Malborku, 09 kwietnia - 29 czerwca 2025 r.