CHŁOPI, SZLACHTA, ARYSTOKRACJA. Rosja wkraczała w XIX w. jako ogromne państwo obejmujące w Europie i Azji obszar o powierzchni 17,4 mln km kw. Zamieszkiwało go ok. 37 mln ludności, w tym 19 mln w części europejskiej. Wśród poddanych cara najliczniejszą grupę społeczną stanowili chłopi (33 mln), w przeważającej mierze należący nadal do prywatnych właścicieli, którzy mieli prawo – rzecz niespotykana wówczas w Europie – sprzedawać swych włościan jak niewolników, odrywając ich od rodzinnej wsi i bliskich.
W społecznym uwarstwieniu dominującą rolę odgrywała szlachta. Jej liczebność szacowano na ok. 700 tys. Cieszyła się ona prawem do posiadania ziemi i chłopów oraz zwolnieniem od podatków osobistych i kar cielesnych. Jedynie pewna jej część zobowiązana była do pełnienia służby państwowej. Wbrew potocznym wyobrażeniom przeważającą część szlachty stanowili nie bajecznie bogaci utracjusze, ale niezamożni dworianie posiadający nie więcej niż sto dusz chłopskich, najczęściej kilku lub kilkunastu włościan.
Środowisko najzamożniejszych, których majątek szacowano na tysiąc i więcej poddanych chłopów, tworzyło jedynie około tysiąca rodzin. To właśnie w ich kręgu coraz większą popularność zyskiwały w XVIII w. zachodnioeuropejskie wzorce kulturowe napływające przede wszystkim z Francji i krajów niemieckich. W nim również należałoby szukać pierwowzorów rozpowszechnionego na Zachodzie stereotypu rosyjskiego arystokraty: szastającego pieniędzmi, kolekcjonującego dzieła sztuki, czarującego paryskie salony i korespondującego z filozofami.