NAPOLEON. ROK 1812. Młodziutki porucznik, który kilkanaście lat wcześniej w Tulonie na czele garstki żołnierzy rozprawiał się z tłumem rojalistów, w 1812 r. był już obrośniętym w tłuszcz i sytym wojennej chwały cesarzem. Kilkunastoletnia droga, jaką przeszedł wychudzony korsykański oficer, aby ostatecznie stać się panem połowy Europy, mocno zmieniła nie tylko jego wygląd zewnętrzny, ale również charakter i spojrzenie na wojnę. Napoleon zaczął się upajać ogromem swojej władzy, potęgą imperium, ilością wojska. Zawładnęły im liczby. Urodzony matematyk o doskonale analitycznym, ścisłym umyśle dał się im bez reszty uwieść. Człowiek, który przed laty bez lęku rzucał się z odkrytą piersią w paszcze nieprzyjacielskich armat nie rachując wrogów, ale jedynie szanse, zaczął przywiązywać nadmierną wagę do stosunku sił i liczby bagnetów. Pochylając się nad wielką mapą Rosji i porównując wzajemne siły, czuł się zwycięzcą jeszcze przed walką. Półmilionowa przeszło armia, która wraz z nim miała przekroczyć granice państwa carów, musiała zwyciężyć. Była skazana na sukces. Żadne inne rozstrzygnięcie nie wchodziło w rachubę. Zjednoczona Europa, mając na czele swoich krociowych wojsk „boga wojny”, nie mogła nie pobić dwukrotnie słabszej rosyjskiej armii, pozbawionej na dodatek wodza o zbliżonym chociażby talencie. To przekonanie o własnej potędze popchnęło go do marszu na wschód. Lecz wyprawa na Moskwę miała się okazać nie jeszcze jedną kampanią wojenną, ale wielką i tragiczną epopeją, której wspomnienie budzi grozę do dzisiaj. Miała również przesądzić o losie Napoleona. Zdecydował się na nią pomimo przejmującej wizji roztoczonej przez pułkownika de Ponthona, attaché wojskowego w Rosji: „Ludy pod Pańskim jarzmem, Sire, nigdy nie będą prawdziwym sprzymierzeńcem. Pańska armia nie znajdzie ani żywności, ani furażu. Pierwsze deszcze spowodują, że teren będzie nie do przebycia. A jeśli kampania przeciągnie się do zimy, jak pańskie oddziały zniosą temperatury minus 20 czy 30 stopni?”. Cesarz liczył, że do tego nie dojdzie, że Rosjanie broniąc ojczystej ziemi szybko zostaną rozgromieni w generalnej bitwie i poproszą o pokój. Zaś wojna skończy się, jeśli nie w dwa tygodnie, to w dwa miesiące. Zupełnie nie brał pod uwagę słów cara, który stwierdził, iż w przypadku niekorzystnego przebiegu walk jest skłonny wycofać się nawet na Syberię i walczyć do upadłego, wykorzystując ostry klimat i ogromne przestrzenie swojego państwa. W przeddzień inwazji Napoleon przeprowadził konny zwiad wzdłuż Niemna. Nigdy nie był dobrym jeźdźcem, niezgrabnie kiwał się w siodle, widoczna nadwaga nie ułatwiała mu sprawy. Z powodu zająca jego koń się spłoszył i zrzucił go z siebie. Potłuczony dotkliwie cesarz usiłował żartem skwitować całe zdarzenie, ale towarzyszący mu Berthier był przesądny i stwierdził: „Lepiej nie przekraczajmy Niemna. To zły znak”. Podobnie myślało wielu innych oficerów. Pojawiły się głosy, że w takiej sytuacji Rzymianin by się cofnął… Napoleon nie wierzył w gusła i wróżby, ale nieszczęśliwy wypadek zepsuł mu humor. RODZINA. Chociaż na Świętej Helenie Napoleon (1769–1821; oznaczony nr 1 na tableau obok) wystawił swoim najbliższym laurkę, zdecydowanie bliższa prawdy wydaje się jego wcześniejsza o kilka lat wypowiedź, kiedy bez ogródek stwierdził: „Chyba nikt nie miał większego pecha do krewnych. (…) Lucjan jest niewdzięcznikiem, Józef Sardanapalem, Ludwik paralitykiem, a Hieronim rozpustnikiem. (…) A wy, moje panie [to o siostrach], bardzo dobrze wiecie, kim jesteście”. 2. Maria Letizia Bonaparte, z domu Ramolino (1750–1836) Matka Napoleona i 12 innych dzieci (pięcioro nie przeżyło wieku dziecięcego), których ojcem był zmarły w 1785 r. adwokat Charles Marie de Buonaparte. Hetera o twardej ręce i ostrym języku. Napoleon stworzył jej dwór i podarował tytuł madame Mére. Przewidziała upadek syna, przezornie zbierając niemały majątek na czarną godzinę. 3. Józefina de Beauharnais (1763–1814) Pierwsza żona Napoleona, potrafiła zjednoczyć jego rodzeństwo we wspólnym i silnym uczuciu: zapiekłej nienawiści do swojej osoby. Z powodu przebytych chorób wenerycznych nie mogła już mieć dzieci, co zadecydowało o losach jej małżeństwa z Napoleonem. Po rozwodzie z cesarzem w grudniu 1809 r. musiała opuścić Paryż. Zachowała jednak tytuł cesarzowej. Wraz z wielkim sentymentem dla byłego męża. 4. Maria Luiza Habsburg (1791–1847) W 1810 r. zastąpiła u boku Napoleona Józefinę. Córka cesarza austriackiego Franciszka I i siostrzenica Marii Antoniny. Matka króla Rzymu Napoleona II. W 1813 r. została regentką; podczas kampanii tego roku nowo zaciężnych młodziutkich rekrutów nazywano Mariami Luizami. Po opuszczeniu Francji nawiązała romans z feldmarszałkiem hr. Adamem Albrechtem von Neippergiem, którego poślubiła po śmierci Napoleona. 5. Józef Bonaparte (1768–1844) Starszy brat cesarza. Od 1806 r. król Neapolu, od 1808 r. władca Hiszpanii. Kiepski organizator i jeszcze gorszy wódz. Wielbiciel mocnych trunków. Zniewieściały hedonista ponad wszystko łaknący luksusu. W 1815 r. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. 6. Lucjan Bonaparte (1775–1840) Brat, skłócony z Napoleonem z powodu nieakceptowanego przez niego małżeństwa z Aleksandryną de Bléschamps. W 1810 r. zamierzał potajemnie wraz z całą rodziną wyemigrować do Ameryki, ale wiozący ich statek wpadł w ręce Brytyjczyków. W Anglii powitano go jako ofiarę tyranii Napoleona. Cesarz kazał skreślić brata z listy senatorów. 7. Ludwik Bonaparte (1778–1846) Brat, od 1806 r. król Holandii. Wbrew swojej woli zmuszony do ślubu z pasierbicą Napoleona, córką Józefiny, Hortensją de Beauharnais (której portret uwzględnia prezentowane tableau – nr 8). Ze związku tego urodził się późniejszy cesarz Francuzów – (Ludwik) Napoleon III. Chorobliwy zazdrośnik o sadystycznych skłonnościach. Gdy większość Holandii cesarz wcielił do Francji, Ludwik abdykował na rzecz syna. Uciekł do Czech, a potem zamieszkał w Grazu. 9. Hieronim Bonaparte (1784–1860) Najmłodszy brat, król Westfalii, człowiek, który podczas kampanii 1812 r. sprawił cesarzowi największy zawód. Pozbawiony talentów, lekkomyślny i chwiejny, na rozkaz Napoleona porzucił żonę Amerykankę i ożenił się z córką króla Wirtembergii. Po Waterloo osiadł w Austrii pod zmienionym nazwisk