RAMIĘ W RAMIĘ. „Bracia izraelscy! Bądźcie silnego serca i jakby jedna osoba postępujcie ręka w rękę z ludem polskim, bo i oni ze swej strony podali nam ręce swoje” – czytamy w odezwie Żydów warszawskich do współwyznawców z Królestwa Polskiego. Rozesłana w marcu 1861 r., kilka tygodni po manifestacji zorganizowanej przez studentów Szkoły Sztuk Pięknych i Akademii Medyko-Chirurgicznej, była jednym z pierwszych wezwań do solidaryzowania się z Polakami. Pogrzeb pięciu zabitych manifestantów, w którym udział wzięli przedstawiciele wszystkich stanów i wyznań, stał się pretekstem do kolejnej demonstracji. W polskiej prasie głośnym echem odbiła się obecność na niej rabina Dow Bera Meiselsa oraz żydowskich kaznodziei: Izaaka Kramsztyka i Markusa Jastrowa. Aleksander Lesser utrwalił to wydarzenia na słynnym obrazie, na którym nad trumnami ofiar ramię w ramię stoją duchowni katoliccy, protestanccy i żydowscy. Był to początek wspólnych wystąpień, w czasie których, jak pisał historyk, „bożnice żydowskie były – obok kościołów katolickich – miejscem masowych zgromadzeń politycznych, gdzie deklarowano braterstwo obu wyznań w walce o niepodległość kraju”. KWESTIA ŻYDOWSKA. W drugiej połowie XIX w. Żydzi stanowili prawie 13 proc. ogółu ludności Królestwa Polskiego. W Warszawie ich społeczność liczyła ponad 26 proc. mieszkańców. Mimo odgrywania ważnej roli gospodarczej musieli liczyć się z wieloma ograniczeniami oraz brakiem praw obywatelskich; uniemożliwiało to pełnienie funkcji publicznych, wykonywanie niektórych zawodów, nabywanie dóbr ziemskich. W wielu miastach wciąż obowiązywały średniowieczne przywileje de non tolerandis Judaeis, istniały odizolowane dzielnice. Społeczność żydowska była obłożona dodatkowym podatkiem. Pod koniec lat 50. XIX w. zarząd gminy warszawskiej bezskutecznie wysyłał petycje do władz, a nawet do samego cesarza, w których pisał o konieczności nadania Żydom praw obywatelskich. W tym szansę na pozyskanie ludności żydowskiej dla ruchu niepodległościowego zobaczyli przywódcy polskich stronnictw politycznych. W efekcie wspólnych manifestacji oraz poniesionych wspólnie ofiar Żydzi doczekali się licznych ustępstw ze strony Polaków. Wsparcie dla kwestii żydowskiej utorowało drogę do równouprawnienia i zostało ostatecznie przypieczętowane 5 czerwca 1862 r. ukazem carskim. Władza rosyjska liczyła przy tym, że w ten sposób odwróci uwagę Żydów od rosnących w Królestwie nastrojów antycarskich i przekona ich do swojej polityki. Część Żydów poparła ówczesnego naczelnika rządu w Królestwie Polskim – Aleksandra Wielopolskiego, ale wielu zdawało sobie sprawę, komu de facto zawdzięcza pełnię praw. Tak pisał Ozeasz Ludwik Lubliner, żołnierz powstania listopadowego i współpracownik Joachima Lelewela: „Krwawe wypadki zaszłe w Warszawie (...) zdziałały cud wielki. Kiedy bowiem żadne dotąd powstanie narodowe w Polsce żadnej zmiany politycznej Żydów ze sobą nie pociągnęło (…) – wasz udział czynny w manifestacjach narodowych, wspólne wasze wystawienie piersi przeciw bagnetom i kulom moskiewskim, wspólne uwięzienie Żydów w cytadelach, wspólne wywiezienie Żydów na Sybir, te wszystkie wypadki (…) skojarzyły nierozłącznym węzłem Polaków-chrześcijan z Polakami-izraelitami”. WSPARCIE DLA PRZYGOTOWAŃ POWSTAŃCZYCH. Przedstawiciele żydowskiej inteligencji i burżuazji wiązali się z obozem białych, a