Nadczłowiek i czysta germańskość. Ikoną III Rzeszy stała się monumentalna rzeźba „Koleżeństwo” Josefa Thoraka, zaprezentowana na pierwszej Wielkiej Niemieckiej Wystawie Sztuki w Monachium w 1937 r. Było w niej wszystko, co w czysto germańskiej rzeźbie być powinno: ponadnaturalnej wielkości muskularni mężczyźni, wręcz nadludzie, podają sobie ręce. Była afirmacją potęgi i czystości rasy. Po dodaniu kobiecej postaci została jeszcze w tym samym roku zaprezentowana przed niemieckim pawilonem na Wystawie Światowej w Paryżu. Nadczłowiek i jego miasto. Albert Speer we „Wspomnieniach” opisywał Adolfa Hitlera, który wieczorami lubił oglądać makiety nowego Berlina. Architekturę bowiem Hitler uważał za najważniejszą ze sztuk. Nowa Kancelaria Rzeszy, która przez Speera została ukończona w 1939 r., traktowana była jako tymczasowa, właściwy gmach zajmowałby, według planów, powierzchnię 2 mln m kw. Berlin miał być stolicą na miarę 1000-letniej Rzeszy. Dwie przecinające się prostopadłe osie miasta byłyby długie na 38,5 km i 50 km. Hala Zebrań, naszkicowana przez Hitlera, została zaprojektowana przez Speera jako największy budynek świata, o długości 315 m i szerokości 290 m, mogący pomieścić 180 tys. ludzi. Łuk Triumfalny miał mieć podstawę 170 na 119 m i wysokość 117 m. U Arno Brekera, nazywanego germańskim Michałem Aniołem, zamówiono monumentalne posągi atletycznych mężczyzn i reliefy (o wysokości 10 m i łącznej długości 240 m), które miały zdobić Łuk. Z kolei Monachium wyznaczono funkcję miasta sztuki. W stolicy Bawarii Paul Ludwig Troost stworzył przy placu Królewskim rezydencję Hitlera, w mieście tym wódz położył kamień węgielny pod Dom Niemieckiej Sztuki. Nadczłowiek i gryzmoły Kokoschki. Sztuka III Rzeszy nie powstała jednak wraz z dojściem Hitlera do władzy. Korzeniami tkwiła w XIX w., gdy zjednoczona bismarckowska Rzesza potrzebowała mitu: wspólnoty krwi i ziemi. Cel ów miał być realizowany także przez sztukę. Odnajdujemy go w odwołaniach do mitologii germańskiej w operach Wagnera, w micie nadczłowieka u Nietzschego i w książce Ludwiga Woltmanna poświęconej włoskiemu renesansowi, w której postawił on tezę, że wszystko, co genialne we Włoszech, było zasługą Germanów; w swoich badaniach poszukiwał niebieskookich blond malarzy, którzy mieli stanowić 85–90 proc. wielkich twórców. W 1927 r. Alfred Rosenberg założył Nationalsozialistische Gesellschaft für deutsche Kultur, przekształconą po roku w Kampfbund für deutsche Kultur, organizację sprzeciwiającą się panującym siłom rozkładu w niemieckiej sztuce. Rosenberg pisał: „Mieliśmy dotychczas co trzy lata nowy »izm«, ciągle coś, czego jeszcze nie było – i żydowscy handlarze sztuką w swoich gazetach i czasopismach dokonywali zabiegów wręcz nieprawdopodobnych, aby wzbudzać sensację i przy pomocy nowych gwiazdorów sztuki robić duże interesy”. Sztuka narodowoniemiecka miała umacniać i hartować wolę walki, nawiązywać do tradycji, pielęgnować wrodzone cechy narodu niemieckiego, chronić i rozwijać wartości religijne i ekonomiczne. Na liście wrogów niemieckiej kultury znaleźli się: Emil Nolde, Kurt Schwitters, „gryzmoły Kokoschki” i „niedorzeczne kulfony Kleego”. Twórczość Picassa to według Rosenberga „zbękarcony płód zrodzony z duchowego syfilisu i malarskiego infantylizmu”. Z kolei Adolf Hitler, który bez powodzenia dwukrotnie próbował dostać się na studia malarskie w wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, niemieckim ekspresjonistom zarzucał wady wzroku, i zastanawiał się, czy udałoby się je usunąć chirurgicznie. Uważał, że jeżeli artysta przynosi bezwartościowy obraz, to albo jest oszustem i powinien trafić do więzienia, albo jako człowiek upośledzony umysłowo – do szpitala psychiatrycznego, albo jako świadomie działający na szkodę Niemiec – zostać przeszkolony w obozie koncentracyjnym. W 1936 r. zamknięto dział sztuki współczesnej w Starej Galerii Narodowej w Berlinie. Rok później malarz i prezes Izby Sztuk Plastycznych Adolf Ziegler został upoważniony do „zabezpieczenia dzieł niemieckiej sztuki wynaturzonej w dziedzinie malarstwa i rzeźby od 1910 r.”. Ofiarą tej akcji padło 16 tys. dzieł plastycznych, które po zaniżonych cenach sprzedano za granicę lub zniszczono. Rok później w Monachium zorganizowano wystawę „Sztuki zdegenerowanej”, którą obejrzały 2 mln zwiedzających. Nadczłowiek i robotnicy, chłopi oraz żołnierze. Na pocztówce wydanej przed 1939 r., przedstawiającej orzącego chłopa, został umieszczony cytat z Hitlera: „W chłopstwie tkwi niezwyciężone źródło naszej siły”. Tę tezę potwierdza malarski tryptyk Hansa Schmitz-Wiedenbrücka „Robotnicy, chłopi i żołnierze”; inny obraz, „Symfonia niemiecka” Hansa Toepplera przedstawia niemieckiego rycerza, za którym stoi robotnik z kilofem, inżynier z planem i oczywiście niemiecka rodzina w pełnym przekroju wiekowym – od noworodka do starca. W sztuce III Rzeszy dominują tematy siewców, budowlańców, walcowni, rafinerii i wielkich pieców hutniczych. Aż prosi się o porównania do socrealizmu. Pamiętać jednak należy, że początkowo sztuka Kraju Rad była utożsamiana z awangardą: Tatlinem, Malewiczem, Rodczenką i Majakowskim, socrealizm nie był jeszcze jedynym wyznaniem wiary ludu pracującego. Również na Zachodzie awangarda sztuki miała romans z komunizmem, do partii komunistycznej należeli Picasso i Léger. Nadczłowiek i włosy łonowe. Trudno też wyobrazić sobie w pruderyjnym socrealizmie przedstawienia roznegliżowanych kobiet, a obrazy opiewające piękno nagich germańskich kobiet stanowiły ok. 10 proc. sztuki III Rzeszy: malowano chłopskie Wenus i gracje, liczne kąpiące się, śniące lub