Hitlerowski aparat przemocy był niezwykle rozbudowany, przez co często o niejasnych kompetencjach i zależnościach poszczególnych służb.
Adolf Hitler: geniusz czy szaleniec? Nie unieważniając tego pytania, zadawanego od półwiecza, odpowiedzi należy szukać w trójkącie: patologia wodza, patologia władzy, patologia narodu (społeczeństwa).
Upadek pierwszej niemieckiej demokracji był niemal zaprogramowany przez wydarzenia wewnętrzne i międzynarodowe. Demokracja ta powstała z niezaakceptowanej klęski w Wielkiej Wojnie. Kontestowano ją na prawicy i lewicy.
Co czyniło tak atrakcyjną właśnie tę partię, NSDAP, jedno z wielu drobnych, dziwacznych, skrajnie nacjonalistycznych i hałaśliwych ugrupowań, jakich nie brakowało w pierwszych latach po wojennej klęsce i narzuceniu Niemcom traktatu wersalskiego?
Ledwie półtora roku potrzebował Hitler, by swe stanowisko kanclerza przeobrazić w funkcję wodza zaakceptowaną w referendum. Rządząc dekretami, ustanowił dyktaturę określaną mianem III Rzeszy.
Dajcie mi cztery lata, a nie poznacie Niemiec! – przekonywał Adolf Hitler w nowej dla siebie roli kanclerza. Istotnie, wkrótce powszechnie zaczęto mówić o narodowosocjalistycznym cudzie gospodarczym. Co się jednak za tym kryło?
System monopartii i rządzonego przez nią państwa, choć niespójny, rozrywany interesami i ambicjami przywódców różnego szczebla, zespolony był przede wszystkim uznaniem decydującej roli wodza oraz dążeniem do rozszerzenia władzy narodowych socjalistów.
Oto lista prominentnych postaci spod znaku swastyki (w porządku alfabetycznym). Wiernie służyli wodzowi, choć niektórzy z czasem popadli w niełaskę lub zwątpili.
Propaganda III Rzeszy miała za zadanie krzewić światopogląd, który dziś wydaje się nam obłąkańczy i zbrodniczy. Ale miała też dbać o dobre samopoczucie i fizyczną krzepę narodu – co już nie brzmi tak egzotycznie. Wiele psychologicznych trików oraz organizacyjnych rozwiązań do dziś stosowanych jest w reklamie oraz marketingu politycznym.
Artyści zostali wprzęgnięci w system oficjalnej sztuki, mogli pokazywać prace na tematycznych wystawach o tytułach: „Ulice Adolfa Hitlera”, „Pracujący naród”, „Koń”, „Wojna” czy też „Niemiecki rolnik – niemiecki kraj”.
Polityka społeczna III Rzeszy była ściśle sprzęgnięta z jej ideologią, programem przebudowy zatomizowanych mas w zdyscyplinowany organizm realizujący historyczne przeznaczenie „rasy panów”.
Gdy hitlerowcy dochodzili do władzy, zapowiadali, że oczyszczą Niemcy z liberalnej zgnilizny. Życiem rządzić miała zasada: Ty jesteś niczym, twój naród jest wszystkim. Państwo rozciągało kontrolę nawet na zachowania seksualne.
Marlena Dietrich urodziła się w grudniu 1901 r., Leni Riefenstahl – w sierpniu 1902 r. Były piękne, utalentowane, ambitne i zdyscyplinowane. Po ponad stu latach spotykają się jako dwie przeciwstawne ikony Niemek XX w.
Najpierw ok. 400 tys. osób zostało poddanych przymusowej sterylizacji, a następnie, przy daleko idącej aprobacie społeczeństwa niemieckiego, zamordowano blisko 70 tys. osób pod pozorem humanitarnej eutanazji.
Wzmocniony ideologią rasistowską, rozwijający się od XIX w. w Niemczech antysemityzm, w 1933 r. przestał być zjawiskiem marginalnym; przekształcił się w jądro potężnego ruchu społecznego, kierowanego przez Hitlera.
Polakom niezwykle trudno jest zrozumieć warunki, w jakich przyszło działać nielicznym przeciwnikom nazistów.
Na przymusowym wychodźstwie, obok tysięcy Żydów, znaleźli się m.in. politycy, literaci, naukowcy, sportowcy, gwiazdy kina.
Rządy Hitlera nie napotkały masowego oporu niemieckich katolików ani protestantów, choć nazizm był całkowicie nie do pogodzenia z Ewangelią.
Zanim Hitler rozwinął swój plan wojenny, odniósł serię sukcesów dyplomatycznych.
Hitler zaprzągł wojskowych, przy nikłym ich oporze, do wojennej roboty przy zdobywaniu przestrzeni życiowej dla wielkich, nazistowskich Niemiec. Dał im tłumy rekrutów i nowoczesną broń, ale odarł z żołnierskiego honoru.
Wojna światowa, która zaczęła się 1 września 1939 r. niemiecką agresją na Polskę, została przez Hitlera zaplanowana i świadomie rozpętana. Tylko w ten sposób możliwa była realizacja jego planów budowy wielkiego niemieckiego imperium.
II wojna to nie tylko gigantyczny konflikt zbrojny, ale także wypraktykowanie nowych systemów okupacyjnych, które znacznie zwiększyły liczbę ofiar ponad te wynikające z działań stricte militarnych.
Niemiecka codzienność 1939–45: w propagandzie nie ukrywano konieczności wyrzeczeń i ograniczenia stopy życiowej, jednak po zwycięstwie w wojnie cała wspólnota narodowa (Volksgemeinschaft) miała z tego wysiłku profitować przez wieki.
Między wrześniem 1939 r. a majem 1945 r. niemiecka poczta polowa dostarczyła ok. 40 mld przesyłek, z czego jedną czwartą stanowiły listy, paczki i telegramy wysłane z frontów.
Jak wówczas potoczyłaby się historia Niemiec i Europy?
Zanim Niemców dotknęły wojenne i powojenne przesiedlenia i okrucieństwa, sami najpierw na szeroką skalę rozwinęli – jak to ujął Hitler – etniczną reorganizację Europy.
Opowieści naocznych świadków
Ofiarą wojny rozpętanej przez nazistów stała się także oficjalna nazwa państwa: Rzesza Niemiecka. Skojarzona z III Rzeszą, wyszła z użycia w ramach denazyfikacji. Choć nowe Niemcy odbudowywały się jako państwo nadal związkowe.
Do osądzenia nazistowskich zbrodniarzy wojennych powołano specjalny trybunał. W Norymberdze ustalił się pewien kanon wymiaru sprawiedliwości.
Brzemię przeszłości. III Rzesza w pamięci Niemców.
Krótki przewodnik po literaturze przedmiotu