Państwo policyjne. Dekretem o ochronie narodu i państwa z 1933 r. Hitler zawiesił konstytucyjne prawa obywatelskie, wprowadzając permanentny stan wyjątkowy. III Rzesza zyskała cechy państwa policyjnego, w którym siły bezpieczeństwa nie podlegały oficjalnemu nadzorowi. Zniesiono wolność słowa i zgromadzeń. Podsłuchy, rewizje i kontrola korespondencji zaczęły stanowić elementy nowej rzeczywistości. Nikt nie wiedział za co, gdzie i kiedy może zostać zadenuncjowany i aresztowany. Ofiary przetrzymywano w doraźnych więzieniach. Przepełnione koszary, ładownie statków czy piwnice browarów szybko przestały wystarczać. 22 marca 1933 r. utworzono pierwszy obóz koncentracyjny w Dachau – tzw. obóz wzorcowy (Musterlager). Wypracowane tam metody zarządzania wprowadzano do kolejnych miejsc odosobnienia. Dziennikarz Bernt Engelmann wspominał: „»Regulamin obozowy« przewidywał nie tylko kary śmierci przez powieszenie albo zastrzelenie, bicie kijami, ciemnicę o chlebie i wodzie, ale i inne, specjalne sposoby zadawania cierpień (...) przede wszystkim najokropniejsze – wieszanie na drzewie tego, kto został przyłapany na paleniu papierosa albo wyszedł bez zezwolenia do klozetu”. Jeszcze w tym samym roku nazistowska administracja zorganizowała inne ośrodki, m.in.: Columbia-Haus, Quednau, Esterwegen, Lichtenburg, a w następnych latach: Sachsenhausen (1936 r.), Buchenwald (1937 r.), Mauthausen i Flossenbürg (1938 r.). W 1939 r. w Ravensbrück założono obóz pracy przymusowej dla kobiet. Siatka służb. Zalążek struktur nazistowskiego aparatu przemocy stanowiły SA (Die Sturmabteilungen der NSDAP, Oddziały Szturmowe NSDAP), tzw. brunatne koszule, powołane do życia 3 sierpnia 1921 r. Trzon stanowili oficerowie Organisation Consul (OC) – tajnej organizacji wyspecjalizowanej w mordach politycznych. W krótkim czasie doszło do rozłamu, a formacja stała się Oddziałem Uderzeniowym przewodniczącego partii – Strosstrup Adolf Hitler. Organizacja przetrwała do listopada 1923 r., ulegając rozwiązaniu po nieudanym puczu monachijskim. Po opuszczeniu więzienia w grudniu 1924 r. Hitler odnowił gwardię przyboczną na bazie starych struktur Strosstrup. Już w 1925 r. udało się stworzyć SS (Schutzstaffel, Sztafety Ochronne). SS formalnie podporządkowano SA. Do końca lat dwudziestych w służbie działało ok. 280 osób. SS wypracowała sobie wizerunek elitarnej formacji o iście zakonnym charakterze. Szczególną kontrolę kadr wprowadził Heinrich Himmler – fanatyczny germanofil – w 1929 r. mianowany Reichsführerem SS. Siedzibą swojego bractwa uczynił w 1934 r. zamek Wewelsburg, gdzie wokół okrągłego stołu zbierała się elita SS, praktykując okultyzm i pogańskie rytuały. Każdego esesmana sprawdzano pod kątem czystości rasowej (rodowody badano wstecz do 1750 r.). Ceniono osoby o aryjskiej fizjonomii. Uważnie monitorowano życie prywatne, dbano o dobór partnerek i zawieranie związków małżeńskich między 25 a 30 rokiem życia. Z czasem SS nabrała charakteru bardziej masowego, notując stały przyrost liczby członków (w 1930 r. było ich już ok. 2700). Wielu ochotników to byli np. bezrobotni absolwenci uniwersytetów, przedstawiciele arystokracji. Licznie reprezentowani byli zdemobilizowani żołnierze – dawni członkowie freikorpsów – m.in. przyszły kat Powstania Warszawskiego Erich von dem Bach-Zelewski. W 1930 r. SS osiągnęło faktyczną niezależność. Na Himmlerze spoczął obowiązek stworzenia siatki wywiadowczej. Funkcja ta w 1931 r. została powierzona Departamentowi 1C, przekształconemu w SD (Sicher­heitsdienst des Reichsführers-SS, Służba Bezpieczeństwa Reichsführera SS). Instytucją sterował Reinhard Heydrich – były porucznik marynarki wojennej, od lat trzydziestych członek NSDAP. SD początkowo działała na wariackich papierach – siedzibę stanowił dom Heydricha, doskwierał brak stałego połączenia telefonicznego, a na biura zaadaptowano drewniane szopy. Podobnie jak w SS, dużą część kadr stanowili ludzie z wyższym wykształceniem (ok. 40 proc.). Himmler toczył nieformalną walkę o wpływy w strukturach bezpieczeństwa z Hermannem Göringiem – od 1933 r. premierem Prus. W tym samym roku powołano SS-Sonderkommandos – lokalne oddziały policji, ścigające i wywożące wrogów ustroju do obozów koncentracyjnych. Tam stosowano już powszechny terror, za który odpowiadały specjalne jednostki SS-Totenkopfverbände (tzw. Trupia Główka) dowodzone przez Theodora Eicke. SS dążyło do utworzenia ogólnokrajowej siatki policyjnej. Zamiarom tym przeszkodził Göring, powołując 26 kwietnia 1933 r. Urząd Tajnej Policji Państwowej (Geheimes Staatspolizeiamt – gestapo) – instytucję z decydującym o życiu i śmierci wyspecjalizowanym sztabem prawników i policjantów. Początkowo funkcjonowała ona tylko w prowincji pruskiej. W 1934 r. doszło do konsensu między Göringiem a Himmlerem. Reichsführer SS uzyskał zwierzchnictwo nad Tajną Policją, a kierownictwo sił policyjnych przeszło w ręce Heydricha. W czerwcu cała trójka uczestniczyła w tzw. nocy długich noży, doprowadzając do rozprawy z kierownictwem SA i przeciwnikami führera. Dzięki temu wydarzeniu polityczne akcje Himmlera zyskały na wartości. SS wyparło SA, zaś SD otrzymało miano jedynej agencji wywiadowczej NSDAP. W lutym 1936 r. Urząd Tajnej Policji zyskał status samodzielnej organizacji państwowej, cztery miesiące później Himmlera mianowano zwierzchnikiem krajowej policji. Heydrich przejął nową Policję Bezpieczeństwa (Sipo), na którą składały się połączone gestapo i Policja Kryminalna (Kripo). Równolegle funkcjonowała Policja Porządkowa (Orpo). Naczelną pozycję dzierżyło gestapo, ale niejasna struktura organizacyjna często prowadziła do sporów kompetencyjnych. Sojusz doprowadził do podziału strefy wpływów w bezpieczniackich strukturach, a służby policyjne stały się niebezpiecznie samowolne. Heydrich przyznał bez żenady: „Gestapo i policję bezpieczeństwa otacza opinia tajemniczości i politycznego dreszczyku. Z mieszaniną strachu i odrazy opowiadają nasi ukryci wrogowie za granicą o naszej brutalności, o zachowaniu bezlitosnym, nieludzkim i przepo