Błękitny anioł. Marlena Dietrich – w latach dwudziestych najpiękniejsze nogi Berlina – stała się symbolem prowokującej kobiecości i wyzwolonego biseksualnego powabu. W „Maroku” jako piosenkarka w klubie nocnym podchodzi do stolika, przy którym siedzi piękna kobieta, całuje ją w usta, wyjmuje kwiat, który ta sobie wetknęła we włosy, i rozkoszując się jego zapachem długo patrzy w oczy Gary Coopera. W życiu było podobnie. Będąc mężatką od 23 roku życia, brała mężczyzn i kobiety, jak chciała. Żonatym zabierała obrączki, które po aferze lądowały w kasetce. A lista jej zdobyczy to całe who is who środowiska artystycznego po obu stronach Atlantyku: Remarque, Hemingway, von Sternberg, James Stewart, Jean Gabin, Fairbanks, John Wayne, Yul Brynner... Była prawdziwą boginią miłości, rozwiązłą i – do czasu – oddaną. I miała charakter. W czasie wojny włożyła mundur i śpiewała dla żołnierzy amerykańskich walczących z jej krajanami, czego wielu Niemców długo jej nie chciało wybaczyć. Swój publiczny wizerunek wyreżyserowała drobiazgowo. Na kilkanaście lat przed śmiercią skryła się w paryskim mieszkaniu, by nikt obcy nie ujrzał jej pomarszczonej twarzy i powłóczenia nogami. Zmarła w 1992 r., ale wciąż odżywa na ekranie, na płytach i na scenie w kolejnych wcieleniach. Wysportowana, chłodna, niezależna. Odwrotnie Leni Riefenstahl. Wystartowała nawet lepiej niż Marlena. Mając 21 lat dała 70 autorskich pokazów tanecznych. Po kontuzji kolana zdobyła w kinie pozycję jako typ nowej kobiety, wysportowanej, niezależnej, równej mężczyznom. Obie pochodziły z solidnych pruskich rodzin. Ojciec Marleny był policjantem i bawidamkiem, szybko zresztą umarł, nie przeszkadzając zbytnio córce w nauce gry na skrzypcach i gry z mężczyznami. Tego drugiego nauczyła się, szybko, uwodząc i wyśmiewając w wieku 18 lat swego podstarzałego nauczyciela muzyki. Z kolei Leni była trzymana krótko przez ojca fabrykanta. Jej pierwsi adoratorzy byli niezgrabni, a ich pocałunki wywoływały w niej oburzenie. Wreszcie, gdy mając 21 lat, postanowiła zostać kobietą, sięgnęła na szczyty. Zamówiła się do mistrza Niemiec w tenisie. I źle trafiła. Jej pierwszy raz skończył się wybuchem wściekłości, gdy playboy wręczył jej 20 dolarów na ewentualną skrobankę. O ile Marlena z miejsca wiedziała, że panuje nad mężczyznami i śmiało może się na nich zdać, o tyle Leni przysięgła sobie, że od żadnego nigdy nie będzie zależna. Chciała się zdać na swą silną wolę, samodyscyplinę i talent. Gdy kontuzja utrudniła jej taniec, zaczepiła się w filmie. Jej piękna twarz, chłodna, stylowa, raczej wzniosła niż zmysłowa, pojawiła się w górskich filmach dr. Arnolda Fancka, reżysera obrazów sportowych raczej niż miłosnych. Fanck podkochiwał się w Leni, ale w filmie pociągały go raczej monumentalne stoki, alpejski pejzaż i skłębione chmury. Jako aktorka nie była najlepsza, przeszkadzały jej konwencjonalne gesty, nadmierna ekspresja, za to imponowała fenomenalną sprawnością fizyczną. A Fanck z sadystyczną przyjemnością nakazywał dziewczynie samoudręczanie. Musiała dać się przysypać lawinie, boso wdrapywać się na oblodzone skały, wbiegać do lodowatego jeziora. Wykonywała wszystko, by pokazać, że w niczym nie ustępuje mężczyznom. Nie jako bogini miłości, ale jako narciarka, alpinistka, wysportowana, chłodna i niezależna amazonka stała się twarzą publiczną, reklamując buty narciarskie i kremy. Nie był to najlepszy image, by wygrać z Marleną Dietrich konkurencję o rolę uwodzicielskiej dziwki w „Błękitnym aniele”. Błękitne światło. W swych pamiętnikach Leni Riefenstahl przemilcza fakt, że zabiegała o tę rolę. Natomiast chwali się, że to ona naprowadziła von Sternberga na Marlenę, opowiadając słynną już anegdotę, jak to Marlena popisywała się w towarzystwie koleżanek: „A dlaczego to biust ma być jędrny, może trochę zwisać”, po czym prawą dłonią podniosła swą lewą pierś. To było to. Tak pewnej siebie, subtelnej i prostackiej zarazem erotyki Leni nie miała w sobie za grosz. Leni przegrała pojedynek o rolę, reżysera i Hollywood. Sama nakręciła swą odpowiedź na „Błękitnego anioła”. Jej „Błękitne światło” (1932 r.) było jednym z pierwszych niskobudżetowych filmów autorskich, zrealizowanym przez sześć osób w plenerze i z amatorami. Jest to romantyczna legenda o górze, która kusi i zabija młodych mężczyzn błękitnym blaskiem. Bohaterką jest dziewczyna – nieco dzika marzycielka, która żyje w samotni, nieufnie traktowana przez górali z pobliskiej wioski. Dopóki jest sama, jest nietykalna i panuje nad nimi, gdy zakochuje się w przyjezdnym malarzu, ginie. Gdy Leni Riefenstahl została reżyserką Hitlera, jej przeciwnicy – jak Siegfried Kracauer – zaliczyli „Błękitne światło” do filmów prefaszystowskich. Ale jest to raczej autoportret atrakcyjnej i utalentowanej młodej kobiety, która jest piękna jak kryształ i zimna jak kryształ. To nie bogini miłości, do której lgną mężczyźni jak ćmy do ognia, lecz Pentesilea – królowa Amazonek nieszczęśliwie zakochana w Achillesie. I taki właśnie film Leni Riefenstahl chciała nakręcić w 1933 r. Nie nakręciła go nigdy, ponieważ przeszkodził jej w tym Adolf Hitler. „To nie grzech sypiać z Hitlerem”. Stosunek Leni Riefenstahl do Hitlera był nicowany na wszelkie sposoby. W III Rzeszy, gdy gruchnęła plotka, że jest jego kochanką (a także Goebbelsa, Hessa i być może kilku innych nazistowskich prominentów), nazwano ją „szparą w lodowcu Rzeszy”. W 1945 r. próbowali przesłuchać ją na tę okoliczność oficerowie wywiadu amerykańskiego („To przecież nie grzech sypiać z Hitlerem!”), by się dowiedzieć, czy to przypadkiem nie impotencja pchnęła go do podpalenia świata. Ona sama pisze o Hitlerze w „Pamiętnikach” z sentymentem. Wyznaje, że na wiadomość o jego samobójstwie wpadła w spazmy. Kilka razy spotkali się sam na sam. Ona prezentowała mu swe filmy, on się jej zwierzał, ale nie tylko: „czułam, że pożąda mnie jako kobiety”, pisze, i trudno sobie wyobrazić, by odtrąciła rękę, jeśli ją ku niej wyciągnął. Ale i tam była między nimi Marlena. Leni opisuje, jak Hitler czekając na Obersalzbergu na Leni, oglądał w samotności film z Marleną Dietrich. Jasny anioł na amerykańskim dachu był jednak atrakcyjniejszy niż mroczny anioł w niemieckiej garści. Ale jakie ma to w końcu znaczenie? Ważne, że jedna z najbardziej utalentowanych reżyserek XX w. właśnie w Hitlerze znalazła mecenasa, który umożliwił jej wejście na szczyty sztuki filmowej. Nie bardzo wiadomo, kto wyszedł z inicjatywą nakręcenia przez Leni Riefenstahl filmów o Hitlerze. Ona twierdzi, że Hitler, a ona się opierała. Goebbels z kolei notuje w swych dziennikach, że to on. 17 maja 1933 r., zaledwie miesiąc po publicznym paleniu książek sprzecznych z duchem niemieckim, Leni Riefenstahl spotkała się z ministrem propagandy, by omówić kwestie filmowe. „Proponuję jej film o Hitlerze” – zanotował. Proponował i to parę razy coś więcej, a ponieważ, jak pisze, odmówiła, więc miała w nim zaciekłego wroga. Najpierw szybko i z kłopotami ze strony towarzyszy partyjnych wściekłych, że kręci się wśród starszyzny jakaś baba, zrealizowała w czasie zjazdu NSDAP w 1933 r. „Zwycięstwo wiary”. Rok później powtórzyła ten sam schemat w „Triumfie woli”. I to już było arcydzieło sztuki propagandowej, „symfonia obrazów”, „reportaż heroiczny”, film fabularny o zniebazstąpieniu nowego mesjasza i ekstatycznym akcie miłosnym między Wodzem i Narodem. Taką fabułę sobie wymyśliła i odpowiednio do niej w nowatorski i inteligentny sposób przycięła dokumentalny materiał zdjęciowy. A miała z czego wybierać, skoro dysponowała trzydziestoma kamerami, a cały parteitag został z góry zaprogramowany jako wydarzenie medialne, ze starannie przygotowanymi stanowiskami kamer, szynami i wyciągami. Talent uwiedziony. Ani w „Pamiętnikach”, ani w licznych wywiadach w ostatnich latach życia (zmarła w 2003 r.) nie potrafi przekonująco odpowiedzieć, dlaczego właściwie nakręciła te filmy. Nie była rasistką, nie była nazistką, nie należała nawet do NSDAP. W swym studium „Leni Riefenstahl. Uwiedzenie talentu” (Die Verführung des Talents, Henschel, Berlin 2000) Rainer Rother twierdzi, że wpadła na Hitlera dla kariery, a także dlatego, że „nigdy nie miała dobrych pomysłów na filmy. Nie potrafiła chwycić scenariusza i tchnąć w niego własnej wizji. Potrzebowała fascynacji. Tylko w niewielkim stopniu była oryginalną narratorką. Pomysły na opowieść nie spadały jej z nieba, natomiast spadały jej obrazy, nastroje, ogólne struktury i legendy. Nigdy nie trafiła na swego scenarzystę”. Nie miała żadnej własnej Wielkiej Opowieści, tak jak nigdy nie wyczuwała ironii i była niewrażliwa na pytania ostateczne. Miała kłopoty z duszą. Natomiast dysponowała krystalicznie czystym, chłodnym okiem i znakomitym wyczuciem rytmu – ciała i obrazu. To – plus wszelkie środki techniczne i finansowe państwa totalitarnego – wystarczyło do stworzenia drugiego jej arcydzieła, dwóch dwugodzinnych filmów o olimpiadzie 1936 r. w Berlinie. Była to gratyfikacja za „Triumf woli”, a walki atletów były wdzięczniejszym obiektem niż pochody i wiwaty NSDAP. Realizacja „Olimpii” zajęła Leni Riefenstahl 3,5 roku pracy. Na rok przed olimpiadą wypróbowywała ze sportowcami najlepsze ujęcia, projektowała na stadionie olimpijskim wzdłuż bieżni i skoczni rowy dla kamerzystów. W czasie samej olimpiady codziennie z każdym z 34 kamerzystów omawiała poszczególne ujęcia, filtry i przesłony. Ani artystycznej jakości „Olimpii”, ani politycznego charakteru filmu niepodobna podważyć. Krytycy doszukiwali się nazistowskiej estetyki w prezentacji piękna walki i siły ciała ludzkiego. Wytykano militarny język komentarza: „Siły zbrojne Finlandii wspólnie walczą, by dojść do czołówki. Trzej biegacze, jeden kraj, jedna wola”. Wskazywano na zdjęcia tłumów wyprężonych w hitlerowskim pozdrowieniu, na hymn SA podłożony pod zwycięstwo niemieckiego miotacza. Ale te sceny są w czterogodzinnym filmie jedynie marginesowe – ślad ducha czasu. Reszta to znakomicie zrobione zdjęcia, ułożone w zapierającą dech w piersiach dramaturgię. Bojkot w Ameryce. „Olimpia” natychmiast stała się sensacją w Europie i głównym towarem eksportowym kultury III Rzeszy. W latach 1938–39 Leni Riefenstahl pokazała go w 19 stolicach Europy, fetowana i nagradzana. Teraz dorównała Marlenie. Ta promotion tour rozprysła się w USA, choć przyjazd Leni Riefenstahl do Nowego Jorku jeszcze był tryumfalny. Jednak kilka dni później w Rzeszy doszło do zorganizowanych przez państwo pogromów. W czasie tzw. nocy kryształowej SA podpaliła setki synagog, tysiące Żydów uwięziono, pobito i pomordowano. Na pytanie dziennikarzy Leni odpowiada, że to nieprawda. I to był koniec jej kariery w Ameryce. W pamiętnikach o bojkot swych filmów i swej osoby obwinia ligę antynazistowską. Ale w rozmowie z Goebbelsem musiała być bardziej dosadna: „Wieczorem Leni Riefenstahl relacjonuje mi swą podróż do Ameryki. Daje mi wyczerpujący obraz, który jest daleki od zadowalającego. Nie mamy tam czego szukać. Żydzi rządzą terrorem i bojkotem”, zanotował minister. Do dziś nie chce zrozumieć, że w Rzeszy stało się coś, czego już nie dało się pogodzić z „apolitycznością” jej olimpijskiego „święta narodów”. Nie chce też przyznać się do tego, że odgrywała czołową rolę w nazistowskim systemie propagandowym, będąc beneficjentką systemu. W uznaniu zasług latem 1939 r. rząd Prus (Hermann Göring) przekazał jej teren pod osobistą wytwórnię filmową. A Leni Riefenstahl właśnie przymierzała się do swej superprodukcji o królowej Amazonek, w której chciała wykorzystać zebrane doświadczenie z filmowaniem scen masowych i walk sportowych. Ale do filmowej bitwy armii kobiet z mężczyznami nie doszło. Jej promotor zafundował jej prawdziwą wojnę. Tunika i pistolet. We wrześniu 1939 r., tak jak Marlena latem 1944 r., Leni Riefenstahl wybrała się na front. „Miała na sobie coś w rodzaju tuniki, bryczesy i miękkie buty z cholewami. U skórzanego paska na jej biodrach wisiał pistolet. To wyposażenie do walki wręcz uzupełniał nóż zatknięty bawarskim zwyczajem za cholewę. Na widok tego zjawiska naszemu sztabowi odebrało mowę” – wspominał marszałek Erich von Manstein. Szybko jednak amazonka przekonała się, że to nie western. Zachowało się jej zdjęcie, przerażona kobieta i dwaj żołnierze patrzą w bok. Dziś nie jest jasne, czy Leni Riefenstahl była świadkiem masakry na polskich cywilach, którą w Końskiem sprowokował żołnierz Luftwaffe, czy widziała maltretowanie zakładników, czy też w tym momencie mierzył do niej niemiecki żołnierz, krzycząc „zastrzelcie tę babę”, ponieważ zaprotestowała przeciwko brutalności Niemców. Relacje są różne. Faktem jest, że szybko zwinęła się z frontu i poleciała do Gdańs