Cerkiew w historii Rosji. W duchowym życiu i kulturze Rosji prawosławie jest tym, czym katolicyzm w Polsce. Z wyjątkiem okresu sowieckiego, kiedy było niszczone, jest jednym z filarów narodowej i kulturowej tożsamości Rosjan, a także niektórych narodów włączonych do rosyjskiego dominium: Ukraińców, Białorusinów, Gruzinów, Ormian.
Węzłowymi momentami dziejów rosyjskiego prawosławia są z jednej strony wydarzenia historyczne: chrzest, powstanie patriarchatu moskiewskiego związane z ideą Moskwy jako Trzeciego Rzymu, reformy religijne Piotra Wielkiego i ich skutki, odrodzenie duchowe i intelektualne w XIX w. i u progu rewolucji bolszewickiej, prześladowania i walka o przetrwanie w epoce sowieckiej. Ale równie ważna jest prawosławna duchowość i pobożność, które przez wieki zmieniały się wolniej i płycej niż duchowość chrześcijaństwa zachodniego.
Po upadku systemu radzieckiego prawosławie zaczęło wracać do łask w rosyjskim państwie federalnym. Na wsparcie władzy Rosyjski Kościół Prawosławny (Cerkiew rosyjska) może liczyć szczególnie za rządów Władimira Putina. Putin widzi w prawosławiu i Cerkwi ważny odcinek frontu ideologicznego konsolidującego ruski świat jako alternatywę względem dekadenckiego Zachodu. Oznacza to w praktyce postępujące polityczne uzależnienie Cerkwi od Kremla.
Drugie płuco kultury europejskiej. Prawosławna Rosja, jak katolicka Polska, od tysiąca lat należy do kręgu chrześcijańskiego. W sensie religijnym i duchowym bywa nazywana, wraz z innymi Kościołami i narodami prawosławnymi, drugim płucem kultury europejskiej.