Wśród setek tysięcy listów przeczytanych przez cenzorów w ostatnich miesiącach 1944 r. (nowe polskie władze już w lecie 1944 r. wprowadziły cenzurę wojenną) nie brakowało również tych dotyczących ziem za Bugiem, a że temat był aktualny i gorący – nie tylko je wyłapywano, ale fragmenty umieszczano w specjalnych biuletynach wysyłanych najwyższym władzom. Prezentujemy fragmenty pochodzące z dwóch sprawozdań przechowywanych w warszawskim Archiwum Akt Nowych, zespół Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, sygn. I/78, k. 2-7, 14-15.
Ściśle tajne!
Oddział Nr IV
M.p. dn. 10 grudnia 1944 r.
Nr 048
Przewodniczący Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego
Ob. Edward Bolesław Osóbka Morawski
Sprawozdanie za miesiąc listopad br. [1944]
Cenzura Wojenna opracowała przez swoje punkty Cenzury 710.010 listów i telegramów, przy czym wyjawiliśmy charakterystyczne dane na następujące zagadnienia: (…)
XII. Repatriację porusza wielki odsetek korespondencji. Z 113 wybranych wypowiedzi przytaczamy:
Listy do ZSRR od żołnierzy: „Mamo! Sprawa przyjęcia polskiego obywatelstwa musi być załatwiona, gdyż faktycznie znajdujemy się za granicą. Trzeba Wam starać się przez Z[wiązek] P[atriotów] P[olskich]”. Inny pisze z zapartym oddechem – „dzisiaj wziąłem do ręki gazetę i przeczytałem o przesiedleniu Polaków i Ukraińców. Jeżeli zostaniesz wezwany do rejestracji, to się nie namyślaj, natychmiast zgódź się na wyjazd do Polski”. Tylko ten co patrzy na Londyn oczekuje: „Oczekujcie kiedy przyjdzie odpowiedni moment… zgoda między samymi Polakami w Lublinie i Londynie” – bo jeżeli nie to – „zginiemy wszyscy, muszą się pogodzić”.