Adwent – (łac. adventus – przybycie). Okres czterech niedziel radosnego przygotowania do uroczystości Bożego Narodzenia, początek roku liturgicznego. Jako adwent rozumiemy również paruzję, czyli powtórne przyjście Chrystusa. W obecnej formie wprowadzony przez papieża Grzegorza Wielkiego. Anioł – (gr. ángelos – posłaniec). Niematerialne i rozumne duchy, posługujące jako posłańcy pomiędzy Bogiem a ludźmi. Oddają chwałę Najwyższemu i chronią jego transcendencji. Aniołowie stróżowie otaczają opieką jednostki, jak i całe narody. Antychryst – (gr. antichristos –antypomazaniec). Duch mogący przyjąć formę materialną, stanowiący antytezę Chrystusa. Utożsamiany z bestią, człowiekiem grzechu i Szatanem. W różnych okresach historycznych określano jego mianem ważniejszych władców świeckich. Temat powszechny w myśli i literaturze rosyjskiej. Apokalipsa – (gr. apokalypsis – odsłonięcie, ujawnienie). Bogaty w symbolikę opis proroctwa dotyczącego czasów ostatecznych (eschatologicznych). W Starym Testamencie jest to Księga Daniela, w Nowym – ostatnia księga autorstwa św. Jana Ewangelisty, spisana na wyspie Patmos pomiędzy 95–100 r. Apokalipsę nazywano początkowo „Objawieniem”. Apokryfy – (gr. ápókryphos – niezrozumiały, tajemniczy). Dzieła epoki Starego Testamentu (pseudoepigrafy) oraz wczesnochrześcijańskie, napisane w sposób analogiczny do Ksiąg biblijnych, ale niezaliczane przez Kościół do kanonu Pisma Świętego – przez co uznawane za nienatchnione. Apostoł – (gr. apostolos – wysłannik). Chronologicznie określano tak pierwszych dwunastu uczniów Chrystusa, którzy dzięki wierze i mocy Ducha Świętego świadczyli o jego bóstwie i zmartwychwstaniu. W szerszym znaczeniu byli nimi również Barnaba, Paweł, Jakub oraz każdy, kto pełni szczególne misje w Kościele. Papież nosi tytuł Apostoła Chrystusa. Asceza – (gr. askezis – ćwiczenie, trening). Dobrowolne wyrzeczenie się czynności oddalających od zbawienia, w celu oczyszczenia się z grzechu i lepszego naśladowania Chrystusa. Początkowo utożsamiana z umartwieniem fizycznym, obecnie w chrześcijaństwie rozumiana jako dyscyplina wewnętrzna. Apostazja – (gr. apostasia – odstąpienie). Dobrowolne, świadome i publiczne wyrzeczenie się wiary i przynależności do Kościoła. Apostata na mocy prawa kanonicznego nakłada na siebie ekskomunikę. Beatyfikacja – (łac. beatificare – wyróżnienie). Uroczyste zatwierdzenie przez Stolicę Apostolską publicznego kultu o charakterze lokalnym w odniesieniu do zmarłego, u którego stwierdzono heroiczność cnót. Początkowo beatyfikacje obywały się spontanicznie we wspólnotach chrześcijańskich. Biblia – (gr. biblion – księga). Pisma natchnione przez Boga, które stanowią podstawę wiary dla Żydów i chrześcijan. W jej skład wchodzi Stary oraz Nowy Testament. Celibat – (łac. caelebs – bez żony). Dobrowolna rezygnacja z małżeństwa ze względu na motywacje religijne. W przypadku kapłanów i osób wiodących życie zakonne zobowiązanie celibatu wyraża się uroczystym ślubem. Celibat stał się w Kościele prawem powszechnym dopiero w XI w., za sprawą papieża Grzegorza VII. Charyzmat – (gr. chárisma – łaska). Dary Ducha Świętego, które jako szczególne łaski nie są niezbędne do zbawienia, ale obdarzone nimi jednostki i grupy mogą się przyczynić do pełniejszego rozwoju Kościoła. W uproszczeniu – charakterystyczne rysy świętości poszczególnych osób. Chrzest – (gr. baptismós, křest – zanurzenie, etymologia ogólnosłowiańska od imienia Chrystus). Pierwszy sakrament wtajemniczenia chrześcijańskiego, jeden z siedmiu sakramentów świętych, który włącza do wspólnoty Kościoła oraz uwalnia od grzechu pierworodnego. Chrztu mogą dostąpić dzieci oraz dorośli. Nie można go unieważnić nawet mocą apostazji. Chrześcijaństwo – (łac. Christianitas). Monoteistyczna religia objawiona, która narodziła się w Palestynie w I w. n.e. za sprawą działalności Jezusa Chrystusa. Oparta jest na jego nauczaniu, spisanym w ewangeliach kanonicznych za sprawą uczniów – apostołów. Najliczniejsza religia na świecie, w której skład wchodzi ponad 41 tys. odłamów i wspólnot. Cud – według XIII-wiecznej definicji Tomasza z Akwinu: „Mówi się, że coś jest cudem, kiedy dzieje się poza porządkiem wszelkiego stworzenia”. Wydarzenie niewytłumaczalne prawami natury, dziejące się za sprawą boskiej interwencji w dzieje. Niesie ze sobą przesłanie religijne, umacnia wiarę. Czyściec – w nauce Kościoła katolickiego stan przejściowy, w którym człowiek zmarły w stanie łaski uświęcającej odpokutowuje winy grzechów ciężkich, których nie zdołał odpokutować za życia. W tym czasie jego dusza w oczekiwaniu na spotkanie z Bogiem dąży do osiągnięcia doskonałej miłości. Czyściec przestanie istnieć z chwilą Sądu Ostatecznego. Dekalog – (gr. dekalogos – dziesięć słów). Dziesięć przykazań, które sam Bóg ofiarował Mojżeszowi na górze Synaj. Podstawowe normy etyczne i prawa wiary, którymi powinien kierować się każdy wyznawca judaizmu i chrześcijanin. Diabeł – (gr. diábolos – oskarżyciel, przeciwnik). Termin, którym określa się przywódcę upadłych aniołów, sprzeciwiających się Bogu w kwestii służenia ludziom. Inaczej Lucyfer, Belzebub albo Szatan. Personifikacja zła, władca świata materialnego. Dogmat – (gr. dogma – decyzja). W katolicyzmie prawda wiary, która nie podlega dyskusji. Fundament wiary, którego nie da się udowodnić naukowo. Twierdzenia Objawienia Bożego zawarte w Piśmie Świętym i Tradycji Apostolskiej. Duch Święty – trzecia, obok Ojca i Syna, osoba Trójcy Świętej – jedyna w naturze i równa w osobowej godności. Dodaje człowiekowi sił i zdolności, umacnia Kościół. Jest Pocieszycielem posłanym apostołom jako pierwszy dar po zmartwychwstaniu Chrystusa. Bóstwo Ducha Świętego zostało ogłoszone jako dogmat na soborze konstantynopolitańskim w 381 r. Dusza – indywidualny i nieśmiertelny pierwiastek duchowy, posiadany przez każdego człowieka w jedności z jego ciałem. Dusza uzewnętrznia się w człowieku m.in. poprzez głos sumienia. W języku hebrajskim zwana tchnieniem życia. Egzorcyzmy – (gr. exorkismós – zaprzysiężenie). Obrzęd liturgiczny zmierzający do wypędzania złych duchów z ludzi, zwierząt lub miejsc, opętanych albo nawiedzonych ich mocą. W Nowym Testamencie egzorcyzmów dokonywał Chrystus wraz z apostołami. Ekskomunika – (łac. excommunicatio – wyłączenie ze wspólnoty). Wykluczenie z uczestnictwa w życiu Kościoła oraz przyjmowania sakramentów. Ekskomunikę zaciąga się mocą samego prawa (np. poprzez głoszenie herezji) albo nakładana jest przez sąd kościelny lub odpowiednią władzę. Ekumenizm – (gr. oikumene – zamieszkana ziemia). Ruch w obrębie chrześcijaństwa skupiający całość działań duszpasterskich i teologicznych zmierzających do odbudowy pierwotnej jedności Kościoła. Głównym reprezentantem ruchu ekumenicznego jest Światowa Rada Kościołów. Eucharystia – (gr. eucharistía – dziękczynienie). Najważniejszy z sakramentów Kościoła ustanowiony przez Chrystusa podczas Ostatniej Wieczerzy. Z Jego woli uczta ta, podczas której wino przemienia się w krew, a chleb w ciało Chrystusa, sprawowana jest przez chrześcijan na całym świecie. Uobecnia Nowe Przymierze. Ewangelia – (gr. euangelion – dobra nowina). Głoszenie przesłania o zbawieniu i Królestwie Bożym. W dosłownym znaczeniu cztery księgi Nowego Testamentu (Ewangelie Mateusza, Marka, Łukasza i Jana). Pierwsze trzy określa się mianem synoptycznych (gr. synopsis – podobne), ponieważ są do siebie zbliżone. Grzech – każdy świadomie i indywidualnie podjęty akt sprzeciwu wobec woli Bożej, który chrześcijaństwo definiuje jako odrzucenie jego miłości. Grzeszyć można za pomocą myśli, słowa lub czynu. Wśród grzechów wyróżnia się lekkie i ciężkie oraz wołające o pomstę do nieba. Z pojęciem grzechu pierworodnego (sprzeciwieniu się planu Bożemu) wiąże się geneza wygnania Adama i Ewy z raju. Herezja – (gr. hairesis – wybór). Początkowo mianem heretyckich definiowano ruchy, które poprzez trwanie z uporem w błędach w wierze utrzymywały rozłam w Kościele. Z czasem herezją zaczęto nazywać indywidualne i świadome odstępstwo od doktryny oraz głoszenie swoich poglądów publicznie. Ikona – (gr. eikón – wizerunek). Obraz bez zastosowanej perspektywy, wywodzący się z kultury bizantyjskiej, przedstawiający świętych bądź Chrystusa. Tworzenie ikony, której się nie maluje, lecz pisze, traktowane jest jak czynność religijna. W VII i VIII w. rozgorzał wieloletni spór między zwolennikami (ikonodulami) i przeciwnikami ikon (ikonoklastami), zakończony na synodzie konstantynopolitańskim (843 r.), który przywrócił kult ikon. Inkwizycja – (łac. Inquisitio – śledztwo). Trybunał kościelno-państwowy, który śledził, wykrywał i karał heretyków oraz osoby uprawiające zabobony i magię. Upowszechniła się w XII i XIII w. za czasów Innocentego III, w XV w. ustanowiono natomiast cieszącą się złą sławą hiszpańską inkwizycję, ścigającą konwertytów z islamu i judaizmu. Pozostałością po inkwizycji było Święte Oficjum, przekształcone współcześnie w Kongregację ds. Nauki Wiary. Kanonizacja – oficjalne i uroczyste ogłoszenie przez Kościół świętości danej osoby, która musi być zmarła i wcześniej beatyfikowana. Na podstawie procesu kanonizacyjnego stwierdza się, że kanonizowana osoba swoim życiem zasłużyła na zbawienie, przez co można się do niej modlić oraz oddawać publiczną cześć. Kapłan – (łac. praepositus – zarządzający kaplicą). W chrześcijaństwie osoba, która po święceniach kapłańskich spełnia w imieniu wspólnoty funkcje kultowe i rytualne. Pełni ona rolę namaszczonego pośrednika między ludźmi a Chrystusem, który w Liście do Hebrajczyków nazwany został najwyższym arcykapłanem. Katolicyzm – (gr. katholikismos – powszechność). Rozciągająca się na cały świat jedność w wierze i sposobie życia, utożsamiana z nauczaniem Kościoła rzymskokatolickiego i Stolicy Apostolskiej. Najliczniejsze z wyznań chrześcijańskich. Do katolickości, w sensie powszechności wiary, odwołuje się także Kościół anglikański i prawosławny. Konklawe – (łac. conclave – pod kluczem). Zgromadzenie kardynałów Kościoła katolickiego, którzy nie przekroczyli 80. roku życia. Zebrane w celu wybrania spośród siebie nowego papieża. Kościół – (gr. Kyriakós oíkos – dom Pana). Termin rozumiany w dwóch znaczeniach. Pisany małą literą odnosi się do budynku, w którym odbywa się kult chrześcijański. Pisany dużą – oznacza wspólnotę założoną przez Jezusa Chrystusa, tj. wszystkich ochrzczonych Kościołów lokalnych, pod przewodnictwem Kościoła rzymskiego. Krucjaty – wyprawy militarne na przełomie XI–XIII w., organizowane przez chrześcijan zachodnich, głównie w celu odbicia z rąk muzułmanów Ziemi Świętej. Tradycyjnie wyróżnia się pięć wielkich krucjat, które z biegiem czasu motywacje religijne zaczęły łączyć z ekonomią i polityką. Krzyż – (z łac. crux, po przemianach fonetycznych przez staroczeskie kriż). Rzymskie narzędzie tortur, na którym męczeńską śmierć poniósł Jezus Chrystus. Najważniejszy z symboli chrześcijańskich, utożsamiany ze zbawieniem – obecny podczas całej liturgii, którą rozpoczyna i kończy znak krzyża. Liturgia – (gr. leitourgia – posługa publiczna). W chrześcijaństwie publiczna forma sprawowania kultu religijnego według z góry określonych czynności sakralnych. W katolicyzmie oznacza oficjalny kult sprawowany przez kapłanów przy udziale wiernych, tzn. liturgię sakramentów, mszę św. oraz liturgię godzin. Termin zaczerpnięty z Kościoła bizantyjskiego i przyjęty na Zachodzie w XVI w., gdzie wcześniej używano terminu Divina Officia (łac. zajęcia Boże). Mistyka – (gr. mystikos – zamykać oczy). Osobiste i szczególne zjednoczenie z Bogiem w życiu doczesnym, osiągnięte przez długotrwałe duchowe przygotowania (np. kontemplację i ascezę). Mistykom zazwyczaj towarzyszą przeróżne fenomeny, takie jak kontakt z istotami duchowymi, ekstaza, dar prorokowania.  Według definicji Bonawentury z Bagnoregio mistyka to „poznanie Boga poprzez osobiste doświadczenie”, różniące się od dociekań teologicznych i filozoficznych.   Objawienie – w katolicyzmie jest to spotkanie z Bogiem w osobie Jezusa Chrystusa, który ujawnił wobec wybranych plany swojej zbawczej woli. Następnie poprzez pierwszych uczniów Objawienie zostało przekazane całemu światu, aby mógł się on stać wspólnotą Dzieci Bożych. Termin różnorako rozumiany w samym chrześcijaństwie. Ojcowie Kościoła –  tytuł nadany przez Kościół katolicki teologom, filozofom i pisarzom wczesnochrześcijańskim, którzy wnieśli znaczący wkład w rozwój doktryny wiary. Do najsłynniejszych należą m.in. św. Augustyn, Pseudo-Dionizy Areopagita, Boecjusz czy Izydor z Sewilli. Papież – (gr. pappas – ojciec). Głowa Kościoła katolickiego, wikariusz Chrystusa na Ziemi, wybierany na konklawe przez zgromadzenie kardynałów. Pierwotnie na Zachodzie tytuł ten stosowano na określenie wybitnych biskupów, ale od XI stulecia został on zastrzeżony dla biskupa Rzymu. Paruzja – (gr. parousia – przyjście). Powtórne przyjście na świat Jezusa Chrystusa, utożsamiane z końcem czasów i Sądem Ostatecznym. Piekło – stan wiecznego potępienia duszy, która traci kontakt z Bogiem. Do piekła można trafić ze względu na dobrowolne i uporczywe trwanie w grzechu, odrzucenie miłości Boga i miłości do bliźniego. W teologii wyróżnia się dwa rodzaje piekła; poena damni – ból utraty kontaktu z Bogiem, oraz poena sensu – zmysłowe cierpienie powodowane ogniem piekielnym. Nie jest znana liczba potępionych, niektórzy teolodzy w związku z tym formuł